Порашавии ядрохои вазнин

Ядрохои шумораи нуклонхояшон зиёд ноустуворанд ва мета- вонанд тақсим гарданд. Соли 1938 физикони шӯравӣ Г.Н. Флеров ва К. А. Петржак худ аз худ тақсимшавии ядрои уранро ба қайд гирифтанд. Худи хамон сол олимони олмонй О. Хан ва Ф. Штрас- сман хангоми нейтронборон кардани ядроҳои уран таксимшавии онҳоро ба элементҳои дар кисми миёнаи системаи даврии Менделеев – барий, лантан, криптон ва гайрахо ҷойгир буда, кашф намуданд.

Ин ходисаро олими англис О. Фриш ва австриягй Л. Майтнер (соли 1939) маънидод намуданд. Онхо пешниход намуданд, ки ядрои уран^Ти нейтронро рабуда, ба ядрои изотопи урани радиоактив^И табдил меёбад ва он ба ду кисми X ва У таксим мегардад. Дар натиҷаи ин таксимшавй якчанд нейтрони дигар ҷудо мегардад. Реаксияи таксимшавй аз руйи накшаи зерин ба амал меояд (расми

• :²92с+о^п —»А+У+нейтронхо.                            (4.17.1)

Яке аз реаксияхои имконпазири таксимшавии ядрохои уранро ҷунин навиштан мумкин аст:

²|и11+£п-+²|*и-»д°С8 +                + 2 ¹₀п,                (4.17.2)

170        дар ин ҷо ‘КСв-сезий, гКЬ – рубидий мебошад.

Барои ба вучуд омадани реаксияи занчирЙ зарур аст: 1) пораи бояд тоза бошад, атомхо изотопхои дигари уран ва гашхои моддахои дигарро дар бар нагнрад; 2) пораи уран ²«С бояд ба кадри кифоя калон бошад.

Барои массаи андозаи муайян нейтронхои дар натиҷаи пораша- вии ядрохо ба вуҷуд омада, аз пораи уран баромада наметавонанд ва ба ядрохо меафтанд.

Массаи хурдтарини пораи уран, ки барои он реаксияи занчирй имкоипазир аст, массаи критикЙ (бухронЙ) номида мешавад.

Ҳдмин тариқ, барои ба вуҷуд омадани реаксияи занҷирй массаи пораи уран бояд ба массаи бухронй баробар бошад.

Барои массахои аз массаи бухронй хурд аксарияти нейтронхои ба вуҷуд омада ба берун баромада порашавии ядрохои уранро ба амал намеоранд, бинобар ин, реаксияи занҷирй ба амал намеояд.

Ҳангоми массаи уран аз массаи бухронй қалон будан шумораи нейтронхои ба реаксия иштироққунанда тез меафзояд ва реаксия характери тарқишй мегирад.

Ба ин принсип қори бомбахои атомй асос қарда шудаааст. Реақсияи занҷирй бо ҷудошавии миқдори зиёди энергия мегузарад.

Дар хисобқунии реақсияи (4.17.2) маълум гардид, қи хангоми тақсимшавии яқ ядрои уран 33,28 • 10 ¹² Ҷ энергия ҷудо мешавад. Қайд қардан лозим аст, қи хангоми пайвастшавии ду атомйЯъне хангоми тақсимшавии яқ ядрои уран тахминан 20 мил- лион маротиба зиёдтар энергия ҷудо мешавад.гидроген ва яқ атоми оқсиген тахминан 1,6 • Ю’” Ҷ энергия ҷудо мегардад.

Ҳангоми тақсимшавии яд- рохои 1 г урани²« И, 2,3 • 10⁴ қВт- соат энергия ҷудо мегардад, қи ин ба энергияи ҷудошуда хан- гоми сухтани 3 тонна ангишт баробар аст.

Бинобар ин, порашавии яд- рохои вазнин манбаи қалони энергия ба шумор мераванд.

Истифодаи энергия дар Замин бефосила меафзояд, бинобар ин, энергетиқаи ядрой ояндаи дурахшон дорад. Дар замони хозира неругоххои барқии атомй аз хисоби ин намуди энергия қор 172 меқунанд.

Бо нейтронборонкунй гайр аз ядрои уран, инчунин ядроҳои торий (адТй), протактиний (₉|Ра) ва плутоний (*1Р1) ба таксимшавй дучор мешаванд.

САВОЛКО БАРОИ ТАКРОР————————————————— _ч

1. Чй гуна ядроҳоро ноустувор меноманд?
2. Ҳангоми таксимшавии ядроҳои уран чй гуна ядроҳо ва зарраҳо ҳосил мешаванд?
3. Реаксияи таксимшавии ядрои уранро ҳангоми нейтронборон кардани он навишта, маънидод намоед.
4. Чй гуна реаксияро реаксияи занчирй меноманд?
5. Массаи буҳронии моддаи радиоактив гуфта, чиро меноманд?
6. Сохти бомбаҳои атомй ба кадом ҳодиса асос карда шудааст?
7. Энергияи ҳангоми порашавии ядроҳои вазнин чудо шударо бо кадом максадҳо истифода мебаранд.