Илмхона Комрон.инфо
Солҳои тулони – қариб 70 сол ҷаҳони сармоядорию иқтисодӣ бозаргонӣ ба низоми Иттиҳоди Шуравии собиқ муқобилият мекард. Дар нимаи дуюми асри XX ҷаҳониён дарёфтанд, ки роҳи умдаву намоён ва боэътимоди ягонагию бартараф сохтани низоми бюрократию фармонӣ – ин руй овардани ҳалқҳо ба барқарорсозии иқтисоди бозаргонӣ буда метавонад. Ҳамин тавр, бозсозии соли 1986 дар Иттиҳоди Шуравии собиқ пешгирифташуда, шиори бозгаштан ба иқтисоди бозаргониро дошт. Ин амали ҳамаҷониба мулоҳизакорона боиси ҳамон гардид, ки дар ҳамон давра парогандашавию фаноравии лагери ҷаҳонии сотсиалистӣ ба вуқуъ пайваст.
Тайи ҳамон ҷараёну равишҳо Тоҷиқистон ҳам моҳи сентябри соли 1991 ба истиқдолият расид. Ҳарчанд ислоҳоти куллии иқтисоди бозаргонӣ, вазифаҳои руоварӣ ба иқтисоди бозаргонӣ ва гайридавлатӣ гардонидани молиқиятро ба нақша гирифт, иҷрои ин вазифаҳо таи ҷанги шаҳрвандию буҳронҳои иқтисодию иҷтимоӣ, сиёсӣ ниҳоят дароз кашид.
Дар Чумҳурии Тоҷиқистон равияҳои зерини гайри- давлатӣ гардонидани моликиятро корбурд намуданд:
- Фуруши озоди мулки давлатӣ,
- Саҳҳомигардонии моликият,
- Ба иҷора гузоштан.
Зарурати истифодаи равияҳои зайлро ҷараёни мухталифи иқтисодиёти мамлакат муайян карда буданд. Ҷанги шаҳрвандии оғозшуда ҳам дар ҳиссае мақсади «Тақсимоти меросро» дошт. То соли 1997 ҳиссаи алоҳидаи молу мулк фурӯхта ва саҳҳомӣ гардонида шуда бошад, ҳиссаи дигари он аз ҷониби қувваҳои муайяни дохилию аҷнабӣ ғасб карда ба ғорат бурда онҳоро тай тасарруфи худ гирифтанд. Ҳамин тавр, ҷомеаи Тоҷикистон ба хараҷу мараҷи беандоза, ғасбу ғорат кашида шуда, дар натиҷаи ин ҳаёту мамоти худро аз даст дод ва ба як давлатӣ ғоратгардида табдил ёфт.
Ба ҳамаи ин нигоҳ накарда, тадриҷан молиқияти саҳҳомӣ, ҳусусӣ, ҳамҷоя, муштарак ба фаъолияти воқеӣ расиданд. Пас аз истиқрори сулҳ (с. 1997) иқтисодиёт бо душвориҳо қадам ба қадам ба эътидол оварда мешуд. Дар баробари ин шаклҳои молиқият ҳам тағйир ёфта, сол то сол ҳиссаи моликияти хусусию саҳҳомӣ зиёд ва моликияти давлатӣ камтар мешуд. Пажӯҳишгарон таъкид доранд, ки то соли 2003-м ғайридавлатӣ гардонидани моликияти қорхонаҳои хурду миёна ба анҷом расонида шуда, тули солҳои 2003 – 2007 ғайридавлатӣ гардонидани фирмаҳои калон ба анҷом расида буд. Натиҷаҳои ҳосилшударо аз ҷадвали 3.1. дидан мумқин аст.
Ҷадвали 3.1.
Шумораи корхонахои Ҷумхурии Точикистон аз руи шаклҳои моликият таи солхои 1991 – 2008
| № р/т | Намудҳои корхонахо аз руи мо- ликият | ||||||||
| 1991 | 1995 | 1999 | 2000 | 2003 | 2004 | 2005 | 2008 | ||
| 1 | Давлатй | 4197 | 4897 | 5757 | 5784 | 6166 | 6370 | 6601 | 8599 |
| 2 | Хусусй | 2237 | 4726 | 9176 | 10279 | 15545 | 23911 | 27017 | 37538 |
| 3 | Коллективй | 2193 | 3119 | 4519 | 4895 | 7597 | 9448 | 10723 | 16291 |
| 4 | Дигар шаклҳо | 170 | 225 | 309 | 328 | 487 | 570 | 645 | 923 |
| 5 | Хамагй | 8797 | 12967 | 1976 | 12128 | 29795 | 40299 | 45000 | 63352 |
| 6 | Мулки ху- сусй. Фоиз аз шумораи умумй % % | 25,4 | 36,5 | 46,4 | 48,3 | 52,2 | 59,3 | 60,1 | 59,3 |
Чи тавре, ки аз ҷадвали 3.1. дида мешавад, соли 1991 дар шумораи умумии қорхонаҳои Тоҷиқистон ҳиссаи қорхонаҳои хусусй 24,5% бошад, соли 2008 ин нишондиҳанда ба 59,3 фоиз расида буд.
