АЛИШЕРИ НАВОИ

Низомиддин Алишери Навой сардаф- тари адабиёти классикии узбек буда, бо асархои барчастааш дар таърихи адаби- ёти узбек макоми арзанда дорад.У соли 1441 дар шахри Хирот ба дунё меояд. Па- дари Навой Кенча-баходур яке аз амалдо-

рони дарбори Темуриён буда, аз хатту савод дастмояе надошт. Вале, бо вучуди бесавод буда- зиёде кард. Навой тахсили ибтидой ва миёнаро дар Хирот гириф- та, пас ба Машхад меравад. У дар он чо дар дарбори Абулкосим Бобур Мирзо хизмат карда, инчунин тахсили худро давом медихад. Махсусан, ба омухтани эчодиёти адибони бузурги форс-точик Ни- зомии Ганчави, Амир Хусрави Дехдави, Камоли Хучанди, Хофизи

Хангоме ки соли 1469 Хусайни Бойкаро (Навои бо у якчоя тахсил карда, инчунин ширхора низ буданд) ба Хирот омада, ба маснади подшохи менишинад, Навоиро ба дарбор даъват мена- мояд. У дар дарбори Хусайни Бойкаро вазифаи мухрдориро ба ухда мегирад. Махз дар хамин давра Навои бо Абдурахмони Чоми дусти пайдо карда, муриди у мешавад.Шерози пайваста машгул мегардад. Навои аз онхо сехри каломи мавзун, санъати суханвари ва тарзу усули образофариро омухта ва дар пайравии онхо шеърхои аввалини худро иншо кард. Гайр аз ин, Навои дар ин чо дар сухбати олимон, шоирон иштирок наму- да, аз онхо дарси зиндаги мегирад. Дар хамин чо Навои девони ав- валини худро тартиб медихад. Вале аз сабаби номусоидии хаёти сиёсиву ичтимои, чангу хунрезихои Абусаид Мирзо дар хамон сол шахри Хиротро тарк карда, рохи Самаркандро пеш мегирад. Дар Самарканд Алишери Навои боз ба тахсили илму адаб машгул шуда, дар назди яке аз олимони машхури замон – Хоча Фазлуллохи Абулайс илми фикхро аз худ мекунад.

Алишери Навои шахси инсондуст ва раиятпарвар буд. Хангоми ичрои корхои давлатдори ба халки бечора хубию некихо кард. Масалан, соли 1470 аз зулму истисмори амалдорон ва хокимон, гирифтани андозхои зиёд хаёти иктисодии халк нихоят вазнин гардид ва онхо ба мукобили хамаи ин бедодгарихои золи- мон шуриш бардоштанд. Танхо бо тадбирхои окилонаи Алишери Навой шуриш хобонда шуд. Навой ба Султон Хусайни Бойкаро маслихат дод, ки пеш аз хама золимонро чазо дихад, андозхои халкро то андозае кам кунад. Пас аз ин дар байни халк обруи Навой зиёд шуда, уро беш аз пеш хурмату эхтиром мекардаги шу- данд.

Алишери Навои соли 1472 ба мартабаи вазири мерасад. Махз дар ин давра то андозае вазъи сиёсиву ичтимои осуда гардида, хаёти мадани ва адаби хеле пеш рафт. Аммо бисёр корхои Навои боиси хашму газаби шоху амалдорони давлат гардид. Аз пайи ранчу озо- ри у шуданд. Хокимону вазирон дар назди шох хар гуна тухмату бухтон мекарданд. Бо хамин сабабхо Навои соли 1476 аз мансаби вазири даст кашид. Дар муддати 11 сол корхои давлатиро ба як та- раф монда, ба эчод намудани асархои илми ва адаби машгул гар- дид. Махз дар хамин давра асари панчгонаи худ «Хамса»-ро на- вишта ба охир мерасонад. Ба хамаи ин каноат накарда, Хусайни Бойкаро Навоиро хокими Астаробод таъйин мекунад. Навои дар Астаробод танхо як сол меистад ва соли 1488 боз ба Хирот меояд. У то охири умраш дигар ба корхои давлати машгул нашуда, вакти худро ба эчод намудани асархо сарф мекунад.

Алишери Навои мохи январи соли 1501 дар шахри Хирот ва- фот мекунад.