Главная / Биология / ДАВРАИ ИНКИШОФИ ЧАНИНИ

ДАВРАИ ИНКИШОФИ ЧАНИНИ

Аксари хайвоноти серхучайра катъи назар аз мураккабии сохт, зинаи инкишофи чанинро аз сар мегузаронанд. Давраи ча- нини ба се мархала чудо мешавад: таксимшави (порашави) га- струлятсия ва органогенез (инкишофи узвхо).

Таксимшави (иорашави)

Инкишофи организм аз давраи якхучайраги огоз меёбад. Тух- ми бордор – чанин – зигота, ки организм дар он вакт дар марха- лаи аввали давраи инкишоф аст, дар натичаи пайихам таксим шудани организми якхучайра ба организми серхучайра табдил меёбад. Ядрои зиготае, ки баъди бордори бинобар омехта шуда- ни нутфа ва хучайратухм пайдо мегардад, баъд аз чанд дикика ба таксимшави шуруъ мекунад ва хамрохи вай ситоплазма низ так- сим мешавад. Хучайрахои пайдошуда аз хучайрахои организми калон фарк мекунанд ва онхоро бластомерхо (аз калимаи юнонии Ыаз1о8 – чанин, тегоз – кисм) меноманд.

Дар вакти таксим шудан хачми бластомерхо калон намешавад, барои хамин хамчунин раванди таксимшавиро порашави меноманд.

Чойи ситоплазмаи катшуда, ки дар натичаи таксимшави ба ду кисм чудо мешавад, чуяки порашави ном гирифтааст. Дар ми- соли нештаршаклон порашавии яке аз намояндагони одитарини хайвоноти хордадорро дида мебароем (расми 7.1).

Чуяки якуми порашави, ки дар хамвории меридиани чой- гир буда, ду кутбро бо хам пайвастааст, зиготаро ба ду хучайраи якхела таксим мекунад. Инро зинаи дубластомераги меноманд.

Чуяки дуюм низ меридиани буда, нисбат ба чуяки якум ба таври перпендикуляр чойгир аст ва хар ду бластомерхои таксим- шударо аз дигар таксим карда, чор бластомери ба хам монанд пайдо мешаванд.

Расми 7.1.

Порашавии бластулаи мухрадорон:

  • – кутби гайринашви,
  • – кутби нашви.

Чуяки дигар, яъне порашавии сеюмин ба таври арзи сурат ме- гирад. Он аз хатти маркази болотар чойгир буда, хар чор бласто- мерахоро таксим ва хашт хучайра хосил мекунад. Сипас гуруххои таксимшаванда пайихам ба фаъолият огоз карда, якдигарро иваз менамоянд. Бо зиёд шудани микдори хучайрахо, таксимшавии онхо аз хамдигар фарк мекунанд. Хамин тавр, бластомерахо тадричан аз маркази чанин дур шуда, чавф (ковоки) ба вучуд меоранд. Дар охири давраи порашави чанин шакли хубобчахоро гирифта, кабати хучайрахои болои кабати дуюм хобидаро ташкил медиханд.

Чавфи чанин ба мухити беруни робита дошта, бо сурохихои байни бластомерахо мегузарад, вале дар натичаи чойгиршавии 166 зичи бластомерахо робитаи чавф бо мухити беруни махдуд ме- гардад. Ин чавфро чавфи якуми чисм ё бластосела меноманд.

Порашави бо пайдо шудани чанини яккабатаи серхучайра, ки онро бластула меноманд, ба охир мерасад. Дар хучайратухми курбокка зарди нисбат ба хучайрахои нештарак (лансетник) беш- тар буда, асосан дар кутбхо чойгир шудааст ва ба тарзи таксим- шавии он таъсир мерасонад.

Таксимшавии хучайратухм дар курбокка пурра ва нобаробар мегузарад. Ду чуяки аввали меридиани тухмро ба чор бласто- мераи якхела таксим мекунад. Чуяки сеюмини арзи бошад, дар чониби кутби гайринашви, ки дар он чо зарди кам аст, чойгир шудааст. Дар натича бластомерахои пайдошуда, ба андозаи худ аз хамдигар фарк мекунанд (расми 7.1).

Дар мавриди дуру дароз таксим шудани хучайра хучай- ратухмхое, ки зардии кам доранд, хачман хурд мешаванд. Дар хазандагон раванди порашави бо пайдо шудани бластула, ки аз бластулахои нештаршаклхо фарк мекунад, хотима меёбад. Дево- раи бластулахои обхокихо низ яккабата буда, онро бластодерма меноманд. Вай аз чанд кабат хучайрахои махсус иборат аст. Чав- фи аввалини чисм хурд буда, ба чониби кутбе, ки хучайрахояш зар- дии кам доранд, аниктараш ба кутби гайринашви майл мекунад.

Дар хучайратухми парандагон порашави бо тарзи дигар ме- гузарад (расми 7.1). Ситоплазмаи озод, ки аз зарди чудост, хамаги 1% хачми умумии хучайратухми мургро ташкил медихад. Агар ба тухми мург назар кунем, дар як кутби он, ки зарди чой дорад, догеро мебинем. Бластула ё лаъличаи чанин, ки дар натичаи по- рашавии кисми ситоплазмаи аз зарди чудо пайдо шудааст, до- рои ядро мебошад. Дар нештаршаклхо, обхокихо, парандагон, хамчунин дар хайвоноти дигар андозаи бластомерахо дар зинаи бластулахо бо андозаи зигота баробар аст. Ба ибораи дигар, дар таксимшавии митозии зигота ва бластомерахо хучайрахои дух- тари инкишоф намеёбанд, андозаи онхо то ба андозаи хучайрахои модари намерасад ва хачми бластомерахо дар натичаи таксимша- вии мутассил хурд мегардад.

Чунин хусусияти таксимшавии митозии бластомерахо дар инкишофи тухми бордоршудаи хамаи хайвонот ба мушохида ме- расад. Порашави дорои хосиятхои дигар низ мебошад. Масалан, хамаи хучайрахои бластулаги дастаи хромосомахои диплоиди ва сохти якхела дошта, аз хамдигар ба микдори зарди фарк меку- нанд. Ин гуна хучайрахоро, ки аломатхои махсус надошта, барои ичрои ягон вазифаи муайян мутобик нашудаанд, хучайрахои но- махсус меноманд.

Хосияти дигари порашавии бластамерахо кутох будани сик- ли митозии онхо нисбат ба хучайрахои организми калон мебо- шад. Дар онхо давраи интерфаза камтар давом карда, факат ду- чандшавии КДН ба амал меояд.

Яке аз чихатхои мухимми порашави омехта нагардидани си- топлазмаи зигота мебошад. Хамаи ин тафовутхое, ки дар сохтори ситоплазмаи тухм дида мешавад, асоси тафрика шудани хучай- рахо буда, дар натичаи он аз хучайрахои гуногуни бластамерахо ин ё он узву бофтахо пайдо мешаванд.

Тестхо

  1. Давари чанини ба чанд мархала чудо мешавад?

а) ду; б) се; в) чор.

  1. Хучайрахои бластомера аз хучайрахои организмхои калон чи фарк доранд?

а) андоза; б) дарози; в) микдори хромосомахо.

  1. Хангоми чуйяки дуюмини порашави чандто бластомерахо пайдо мешаванд?

а) ду; б) чор; в) хашт.

  1. Кадом хучайрахоро номахсус меноманд?

а) сохтори якхела дошта бо микдори зарди фарк мекунанд; б) дастаи хромосомахо якхела буда, микдори зарди хам якхелаанд; в) хачман нисбатан калонтаранд.

  1. Сикли митозии бластомерахо чи гуна аст?

а) кутох; б) дароз; в) интерфаза дида намешавад.

Инчунин кобед

Snimok-9

ГЕНОТИП ХАМЧУН СИСТЕМАИ ТОМ. ТАЪСИРИ БАЙНИХАМИИ ГЕНХО

Генхо асоси структурИ ва функсионалии хиссаи ирсиятро ташкил мекунанд. Аз мисолхои дар боло зикршуда маълум …