Илмхона Комрон.инфо
Мукаррароти умумй. Конуни хукуки муаллиф дар ба- робари хифзи хукуки муаллиф, хукукхои ичрогарон, ис- техсолкунандагони фонограммахо, ташкилотхои пахши эфири ва кабелиро, ки бинобар алокаманди бо хукуки муал- лиф, хукукхои вобаста ном гирифтаанд, низ мухофизат ме- намояд.
Мухофизати хукукхои вобаста дар каламрави ЧТ бори аввал дар Асосхои конунгузории граждании ИЧСШ ва чум- хурихо с. 1991 мукаррар гардида, минбаъд дар конуни хуку- ки муаллиф танзими пурраи худро пайдо кард. Дар таъмини мухофизати хукукхои вобаста, конунгузории ЧТ мавкеи за- рурияти коркарди институти махсуси хукукхои вобаста, ин- чунин тачрибаи чахониро пайрави намудааст. Холо он, ки дар адабиётхои хукуки андешаи мухофизати натичаи фаъолияти эчодии ичрогарон, асархои санъати ичрогари тибки хукуки муаллифи ба маънои махдуд чой дорад.[1]
Хукук ба объектхое, ки тахти мафхуми умумии хукуки вобаста муттахид шудаанд, табиати гуногун доранд. Маса- лан, хукуки ичрогар дар натичаи фаъолияти эчодии ичрогар ба вучуд меояд, хукуки истехсолкунандаи фонограмма, таш- килотхои пахши эфири ва кабели бошад, натичаи фаъолияти касбиро мухофизат менамоянд. Дар робита ба ин, натичаи фаъолияти эчодии ичрогарро асари санъати ичрогари номи- да, натичаи фаъолияти истехсолкунандагони фонограмма ва ташкилотхои пахши эфири ва кабелиро асар арзёби намудан муболига мебошад. Аммо, новобаста аз ин, алокаи хамаи ху- кукхои номбурда бо хукуки муаллифи бебахс аст ва махз ба хотири ин, хукукхои мазкурро вобаста номидаанд.
Хукукхои вобаста хусусиятхои ба худ хос доранд. Пеш аз хама хукукхои вобаста аз хукукхои муаллифони асархои эчоди вобаста ва муштак мебошанд. Аз ин лихоз, ичрогар, истехсолкунандаи фонограмма, ташкилоти пахши эфири ва кабели дар доираи хукукхои бо шартномаи муаллифи сохиб- шуда, махдуд мебошанд. Зеро тибки м. 32 конуни зикршуда ичрогар хукуки дар конун зикргардидаро дар мавриде амалй месозад, ки хукуки муаллифи асари ичрошавандаро риоя намояд. Инчунин, мувофики мукаррароти хамин модда, ба- рои истифодаи асари сахнави ризоияти худи муаллифи асари ичрошаванда низ зарур аст.
Хукукхои вобаста танхо дар як холат хислати мустакил- ро дошта метавонанд, агар асари бо конун хифзнашаванда ё ин, ки объекти натичаи фаъолияти эчоди набуда ичро карда шавад, ба фонограмма сабт карда шавад ё тавассути эфир ва кабели пахш гардад.
Дигар хусусияти ба хукукхои вобаста хос, бо конун мукаррар нагардидани анчомдихии расмиёти хукуки мебо- шад. Бинобар ин, хукукхои вобаста аз лахзаи факти офари- дани объектхои он ба вучуд меоянд. Конун ба сохиби хукукхои вобаста барои аз хукукхои худ огох сохтани шах- сони сеюм, имконияти истифодаи аломати хифзи ин хукукхоро фарохам меорад, ки аз се унсур иборат мебошад: харфи лотинии «Р» дар дохили дойра; ном (унвони) сохиби хукукхои комили вобаста; соли аввали нашр. Бояд кайд намуд, ки хукукхои вобаста дар мавриди набудани ало- матхои ишорашуда низ хифз карда мешаванд.
Сохаи амали хукукхои вобаста назар ба сохаи амали хукукхои муаллифи махдуд аст. Мукаррароти конуни муал- лифи рочеъ ба хифзи хукуки ичрогарон нисбат ба шахсони зерин мавриди истифода карор мегиранд: 1) ичрогароне, ки шахрвандони ЧТ мебошанд; 2) ичрогароне, ки шахрвандони ЧТ нестанд, вале ичрои асархои онхо: а) бори аввал дар ЧТ сурат гирифтааст; б) дар фонограмма сабтшуда, тибки хамин конуни хукуки муаллиф хифз мешавад; в) дар фоно- грамма сабт нашудааст, вале дар барномаи ташкилоти пах- ши эфири ё кабели дохил шуда, мутобики конуни зикршуда хифз мешавад. Мукаррароти конуни зикршуда доир ба хиф- зи хукуки тахиягарони фонограммахо дар холатхои зерин мавриди истифода карор мегиранд: 1) ба фонограммахое, ки тахиягари онхо шахрванди ЧТ ё шахси хукукиест, ки дар каламрави ЧТ махалли чойгиршавии расми (сукунат) дорад; 2) ба фонограммахое, ки тахиягари онхо шахрванди ЧТ намебошад ва шахси хукукиест, ки дар каламрави ЧТ махал- ли чойгиршавии расми надорад, вале бори аввал дар кала- мрави ЧТ нашр шудаанд ё дар муддати 30 рузи баъди нашри аввалин дар кишвари дигар дар ЧТ нашр шудаанд. Мукар- рароти конуни зикршуда доир ба хифзи хукуки ташкилоти пахши эфири ё кабели нисбат ба барномахои ташкилоти пахши эфири ё кабели дар сурате мавриди истифода карор мегиранд, ки дар каламрави ЧТ махалли чойгиршавии расми доранд ва барномахои худро тавассути дастгоххои садорасоние амали месозанд, ки дар каламрави ЧТ чойги- ранд. Мукаррароти конуни зикршуда, инчунин ба ичрога- рон, фонограммахо ва барномахои ташкилоти пахши эфири ё кабели мавриди истифода карор мегиранд, ки хифзи онхо дар каламрави ЧТ тибки шартномахои байналмилалии аз тарафи ЧТ эътирофгардида, анчом дода мешаванд.
Доираи ваколатхои мушаххаси ба сохиби хукукхои во- баста тааллукдошта, назар ба доираи хукукхои ба муалли- фони асар тааллук дошта махдудтар аст. Хукукхои вобаста асосан хукукхои молумулкиро дар бар гирифта, танхо дар мисоли ичрогарон, ки фаъолияти онхо хислати эчоди до- ранд, хукуки шахсии гайриамволиро низ фаро мегиранд. Хукукхои вобастаи истехсолкунандагони фонограмма, таш- килотхои пахши эфири ва кабели, бинобар хислати техники доштани фаъолияти онхо, танхо сохаи молумулкиро фаро мегирад. Вале онхо сохиби хукукхои шахсии гайриамволи ба монанди, хукук ба эътибори кори, хукук ба дахлнопазири ва гайра мебошанд.
Хадди мухлати амали хукукхои вобаста низ махдуд аст. Мувофики м. 42 конуни муаллифии ЧТ хукуки вобаста, хам- чун коидаи умуми дар давоми 50 сол пас аз ичрои, ба сахна- гузории аввалини он, баъди интишори аввали фонограмма ва ё дар муддати 50 соли баъди сабти аввали он, агар то ин муддат фонограмма интишор нашуда бошад, баъди ба эфир додани барномаи аввалин аз тарафи ташкилоти пахши эфи- ри, баъди амали гардидани барномаи аввалини кабели амал мекунад.и Хисоби мухлатхое, ки дар хамин модда пешбини шудаанд, аз 1 январи соли ояндаи ба вукуъ омадани факти хукукие, ки ба рои огози мухлат асос мегардад, шуруъ меша- вад.
Хукуки ичрогар ба ном ва хифзи ичро аз хар гуна тах- риф ва ё дахолати дигар, ки дар м. 34 хамин конун мукаррар карда шудааст, бе махдудияти мухлат хифз мешавад, вале хамчун мерос ба шахси дигар намегузарад.
Ба меросгирон (дар нисбати шахсони хукуки – ба вори- сони хукуки)-и ичрогар, истехсолкунандаи фонограмма, тахсилоти пахши эфири ё кабели, хукуки додани ичозати ис- тифодаи ичро, намоиш, фонограмма, барномахои эфири ё кабели ва гирифтани хакки калам дар худуди мухлати бокимондае, ки дар хамин модда зикр ёфтааст, дода ме- шаванд.
[1] Ионас В.Я. Произведения творчества в гражданском праве.- С. 82-83.
