Илмхона Комрон.инфо
КАШФИЁТ
Накши махсусро дар рушди раванди илму техника, ки хамчун дарки мунтазами кувваи табиат (кашфиёт) ва исти- фодабарии дониши даркшуда (ихтироот) баррасй мегардад, тахкикотхои бунёдй ташкил медиханд. Онхо пурра дар бо- раи мухити моддии моро ихотакунанда дониши нав медиханд, балки асос барои ба вучуд овардани воситахои нави таъсиррасони ба табиат мебошанд. Натичаи мухимта- рини таткикотхои бунёди кашфиёти илми мебошанд.
Мафхуми кашфиёт гуногунмаъно аст, чунки дар адаби- ётхои махсус барои ифодаи мафхумхои аз руи мазмун ва хачми гуногун истифода мегардад. Аз ин ру, дар зери ма- фхуми кашфиёт донишхои нави илми, ки халли вазифахои амалии мушахасро дар худ ифода менамояд, фахмида меша- вад. Аксаран мафхуми кашфиётро танхо дар натичаи тахкикоти илмиву назарияви, ки ба доираи донишхои муа- йян махдуд намегардад, алокаманд медонанд. Дар мачмуъ, зери мафхуми кашфиёт одатан ошкорнамои, мукарраркунии он донише, ки ба таври мушахас вучуд дорад, вале пештар вучуд надошт, фахмида мешавад. Яъне ин мафхум бо тафак- кур алокаманд буда, аз як тараф дар шакли дарки раванди илми ва аз тарафи дигар натичаи боэътимоди он мебошад. Эътирофи кашфиёт хамчун объекти кхукуки граждани мухим аст. Мафхуми кашфиёт, ки дар конунгузории гражда- нии Точикистон пешбини гардидааст ва аз руи хачм нисбат ба мафхуми дар илм истифодашаванда махдуд мебошад.
Конунгузори кашфиётро хамчун мукарарнамоии кону- ниятхои мавчудаи вокеии пештар номаълум, хусусият ва хо- дисахои дунёи модди, ки тагйироти модди, ки ба сатхи та- факкур таъсир дорад, эътироф мекунад. (б. 10 Низомнома дар бораи кашфиёт, ихтироот ва пешниходхои ратсионали- затори аз с. 1973). Чунон, ки мебинем мафхуми расмии кашфиёт танхо ба доираи илмхои табии (дарки дунёи моддй) алокаманд дониста, ба объектхои эхтимолии кашфиёт (ходи- са ва хусусияти конунияти дунёи модди) ишора карда меша- вад. Мазмуни кашфиётро мукарарнамои, даркнамои ва ошкорнамоии объектхои зикршуда ташкил медиханд. Дар ин мафхум нишонахои таснифкунандаи (махакхои хифзи хукуки) ин ходисахо, хусусиятхо ва конуниятхои дунёи модди, ки метавонанд ба сифати кашфиёт пешниход шаванд ишора карда мешавад. Такмили мафхум ва амалияи татбики он имконият медихад ки чунин нишонахои кашфиёти илми- ро аз хам чудо намоем.
Кашфиёт – ин мукарарнамоии омилхои илмии намуди муайян, яъне халли вазифаи тафаккур аст. Кашфиёт – дарки дунёи моддиро васеъ ва амик менамояд ва донишхои навро дар бораи вокеият пешниход менамояд. Дар таркиби он пеш аз хама дониш дар бораи мавчудияти объекти муайян ворид мегардад. Дар як катор мавридхо, дар мазмуни махаки бар- расишаванда натанхо мукаррарнамоии ин ё он омил, балки тахлили илмии он дохил мешавад.
Кашфиёт хамчун халли вазифаи тафаккур дар ошкор- намоии объектхои мавчуда, зарури ва такрорёбандаи дунёи модди мебошад. Аз ин ру, хифзи хукуки ба кашфиётхои чуг- рофи, геологи, палеонтологи, инчунин кашфи сарватхои та- бии пахн намегардад. Кашфиёт дар сохахои илми хифз наме- гардад. Дар баробари ин вокеияти онхо ба таври объективи наметавонад санчида шаванд. Танхо дар амалияи чамъияти онхо тахлил ва мукаррар мегарданд.
Нишонаи баррасишаванда-халли вазифаи тафаккур, имконият медихад, ки кашфиётро аз дигар объектхои моли- кияти зехни чудо намоем. Дар фаркият аз ихтироот, кашфи- ёт воситаи мушаххаси расидан ба максади амали (халли ва- зифаи техники) аст. Кашфиёт хамчун натичаи даркнамои, худ ба худ дорои арзиш, новобаста аз имкониятхои бевоси- таи истифодабарии он мебошад. Кашфиёт танхо заминаро барои ба вучуд овардани воситаи мушаххаси таъсиррасони ба табиат ба миён меорад.
Ба сифати кашфиёт на хама натичаи илми баромад кар- да метавонад, яъне танхо он натичаи илмие кашфиёт эътироф мекунад.
