МОХИЯТИ МЕНЕЧМЕНТИ СТРАТЕГЙ

МОХИЯТИ МЕНЕЧМЕНТИ СТРАТЕГЙ

Агар менецерро бо капитани кишти циёс кунем, масъалаи интихоби рох равшантар мешавад. Ба куцо шино бояд кард? Дар посухдихи ба ин савол менец- менти стратегй, яъне банакшагири ва идоракунии стратегй кумак мерасонад.

Таърих

Дар ибтидо стратегия фацат бо максадхои харби истифода мешуд. Мафхуми «стратегия» аз забони юнони гирифта шуда, ($1га1и!–«кушун», санъати генерал) маънои санъати фармондехиро дорад. Ин мафхум дар Чини цадим низ маъмул буд. Тахминан дар солхои 400 ва 421-и то мелод аз чониби фармондехи харбии Чин Сун Изи китобе навишта шуда буд бо номи «Санъ- ати цанг», ки асосуои доктринахои харбиро тахия менамуд.

Дар ин китоб нахустин бор принсипи «хуцуми стратеги» иншо гарди- да, ахамияти тахмини пешаки цаид карда шудаат. Хуцум бча чоихои сусти душман, ба зохиран суст нишон вонамуд кардани худ, хифзи роххои таъми- нот, парокандасозии сипохи душман – хамаи инхо аллакаи дар стратегияхои муосири рушди ташкилотхо инъикоси худро ёфтаанд.

Истилохи «менечменти стратеги» дар худуди солхои 60-70-уми асри XX барои инъикос намудани фарцияти баини идоракунии зинаи оли аз идоракунии чори ворид карда шудааст. Соли 1965 И. Ансофф усулхои пешини банакшагирии дарозмухлатро зери суол гузошту модели банакшагирии стратегиро пешниход кард. Системахои дониш дар бораи менечменти стратеги аз назари Генри Минтсберг дахто буда, «Мактабхои менечменти стратеги» ном доранд:

1. Мактаби дизаин – ташаккули стратегия хамчун раванди идрок;
2. Мактаби банакшагири – ташаккули стратегия хшччун раванди расми;
3. Мактаби мавцеъгири – ташаккули стратегия хамчун раванди тахлил;
4. Мактаби сохибкори – ташаккули стратегия хамчун раванди пешбини;
5. Мактаби когнитиви – ташаккули стратегия хамчун раванди ментали;
6. Мактаби таълим – ташаккули стратегия хамчун раванди ру ба ин- кишоф;
7. Мактаби хокимият – ташаккули стратегия хамчун раванди музо- кирот;
8. Мактаби фарханг – ташаккули стратегия хамчун раванди даста- цамъона;
9. Мактаби мухити беруни – ташаккули стратегия хашчун раванди вокуниш;
10. Мактаби конфигуратсия – ташаккули стратегия хамчун раванди дигаргуни.

Таърифи мафхум

Дар холи хозир таърифоти сершумори стратегия вучуд доранд, ки хамаи онхо як умумият доранд: стратегия мачмуи даркшуда ва фикркардабаровар- дашудаи меъёру коидахои бунёдгузори тахияю кабули карорхои стратегие
мебошад, ки хамчун воситаи алокаи корхона бо мухити берунй ба холати ояндаи он таъсир мерасонад.

Менецменти стратеги функсияи идоракуни буда, ба мацсаду амалхои дарозмухлати ширкат дахл дорад. Тахияи стратегия (тарзи амал) ва да- рёфти василауои анищи он асоси идоракунй ва аломати мухими менецменти хуби ширкат мебошанд.

Идоракунии стратеги тахия ва амалисозии цадамхоест, ки боиси ба- ландшавии дарозмухлати сатхи хосилнокии фаъолияти ширкат нисбат ба сатхи рацибон мегардад.

Стратегия тарзи амалхои ташкилот ва усулхои идора мебошад, ки ба- рои расидан ба вазифаву мацсадхои ташкилот истифода бурда мешавад.

Стратегияи ташкилот мацмуи мутацобилан алоцаманди чорахо ё усулхо ба хотири тахкими бацо ва тавоноии ташкилот нисбат ба рацибони он мебо- шад. Дар воцеъ, стратегияи ташкилот мацмуи цоидахо барои цабул намудани царорхост, ки ташкилот дар фаъолияти худ онхоро дастур царор медихад.

«Кацхаттаи стратеги» гуфта, хати умумии харакат ва ё фаъолияти цабул намудани царорхои стратегиро дар доирахои касби – тахассуси ме- номанд.

Накшаи стратеги нацшаест, ки дар сатхи ширкат ё вохиди сохтори, вохиди бизнесии стратеги (ВБС) бо мацсади муаиян намудани рисолати шир- кат, рохнамохои асосии рушди дарозмуддати ширкат, ташкили замина ба- рои тахияи номгуи молхой ширкат ва тацсими захирахо дар баини шуъбахои ширкат тахия карда мешавад.

Тахлили стратегй унсури асосии банацшагирии стратеги мебошад. Тахлили стратеги ба сифати василаи идораи стратеги баромад мекунад, ки бо ёрии он рохбарияти корхонахо фаъолияти худро бо мацсади маблаггузории самтхои фоиданоктару ояндадори он дарёфту арзёби мекунанд. Усули асо- сии тахлили стратеги сохтани матритсахои дученаки мебошад. Ба воситаи чунин матритсахо муцоисаи истехсолот, шуъбахо, равандхо ва махсулот мувофици аломатхои дахлдор сурат мегирад.

Стратегия бояд:

1. Пайванди замоне гардад, ки гузашта ва ояндаро ба хам пайваста, хамзамон рохи инкишофро нишонагузорй мекунад.
2. Ба таври умумй, стратегияро хамчун консепсияи корие (консепсияи бизнес) таъриф додан мумкин аст, ки ба он мачмуи амалхои вокей илова карда шудааст ва он метавонад ин консепсияи кориро ба хосил намудани бартарии вокеии ракобатии дарозмуддат расонад.
3. Тахияи стратегия бояд дар асоси фахмиши амики бозор, арзёбии мавкеи корхона дар бозор, дарки бартарии ракобатии худ сурат гирад.

 

Панц унсури стратегия (Г. Минтсберг):

1. стратегия хамчун нащиа;
2. стратегия уамчун мавцеъ;
3. стратегия хамчун тарзи амал (усул);
4. стратегия хамчун модели амалхо;
5. стратегия хамчун дурнамо.

Менечменти стратеги ва оперативй (амалиётй)

Хосиятхои фарккунандаи менечменти стратегй аз менечменти амалиётй дар чадвали 11.1. дарч гаштаанд.

Чадвали 11.1. Фаркиятхои баини менецменти стратеги ва менечменти оперативи

Алома1ХОН 1 м\коисаиамои	Менечменти стратеги	Менечменти таъчили
Миссия	Зиндамонии ташкилот ба оян- даи дур бо воситаи мукаррар намудани тавозуни динамики бо мухити ихотанамуда	Истехсоли мол ва хизматрасони бо максади гирифтани фонда
Мушкилоти | халталаб	Мушкилоти мухити беруни, чустучуи имкониятхои нав дар муборизаи ракобатй	Муаммохои бавучудоянда дар дохили муассиса, алокаманд бо бештар сама- ранок истифода намудани захирахо
Самтгири на- мудан	Ба ояндаи дарозмуддат	Ба ояндаи наздик ва миёна
Омилхои асо- сии тахияи низоми идоракуни	Одамон, низоми таъминоти иттилооти ва бозор	Сохтори ташкилоти, техни- ка ва технология
Самараноки	То кадом дарача бомавкеъ ва дакик ташкил намуда- ни таъсир расонидан ба та- лаботи нав аз тарафи бозор ва то кадом дарача вобаста аз тагиироти мухити беруни онхо тагиир меёбанд	Ба хадди аксар расонида- ни фонда, окилона исти- фода бурдани иктидори истехсоли

 

Банакшагирии стратегй ва менечменти стратегй

Банахшагирии стратеги ба кабулкунии карорхои муносиби стратегй раво- на гардидааст. Менецменти стратеги ба хосил намудани натичахои стратегй: бозорхои нав, молхои нав ва ё технологияхои нав алокаманд мебошад. Су- ханони Питер Друкерро дигар хел ифода карда, метавон гуфт, ки агар ба
нацшагирии стратеги идоракунии нацшахо бошад, менецменти стратеги идо- ракунии натичахост.

Банацшагирии стратеги раванди тахлил ва менецменти стратеги ра- ванди ташкилист. Дар банакшагирии стратегй нишондихандахои ицтисоди ва технологи истифода бурда мешаванд. Дар менечменти стратегй илова бар он, омилхои психологи, сотсиологи ва сиёси хам ба назар гирифта меша- ванд. Хамин тарик, банакшагирии стратеги ба саволи «чи бояд кард?» чавоб медихаду, менечменти стратеги бошад, ба саволхои «чи тавр?» ва «ки ин кор- ро хохад кард?» посух мегуяд.

Менецменти стратеги аз: муаиян кардани стратегияхо; инкишо- фи кобилиятхои кории ширкат; идоракунии татбики стратегияхо ва руш- ди кобилиятхо иборат аст. Дар         стратеги дар мадди аввал

тахлили имкониятхои дохилии корхона ва хам тахлили куввахои берунии ракобаткунанда ва чустучуи роххои имкониятхои беруни бо назардошги ху- сусияти ширкат гузошта мешаванд. Максади асосии банакшагирии стратеги бехтар намудани мутобикшавии ширкат ба тагиироти бозор ва рафтори ракибон мебошад. Хуллас, менецменти стратеги дар киёс бо банакшагирии стратеги системаи муассири самтноке хаст, ки раванди амалисозии страте- гия ва хам арзёби ва назоратро дар бар мегирад.

Илова бар ин, фарцияти баини менецменти стратеги ва 6000X^0^^^^^^^ стратеги бо омилхои мухими зерин алоцаманд мебошад:

1. пуррагии иттилооти – дар менецменти стратеги андозаи номуаия-

нии мухити беруни афзуда, хамзамон пуррагии                                           систе-

маи идоракуни кохиш меёбад;

2. ходисахои гаири назардошт, ба монанди ихтисори буцети давлати, ки барои цабул намудани царорхои стратеги берун аз дои- раи банацшагири мацбур мекунанд, яъне барои менецменти стратеги

зуд ба тагиироти мухити беруни дар доираи даврахои нацшави хос аст.

Талаботи асоси нисбати менечери стратеги

Барои ракобат дар вазъияти мураккабу зуд тагиирёбанда, имруз ширкатро мебояд, ки мудирони тахиягари стратегия – менецерхои стратегиро муаиян кунад. Вазифаи онхо таъмини фаъолияти тамоми ташкилот мувофики сам- ти муаиян мебошад (аксар вакт онхоро менецерхои комплекси ном мебаранд). Онхо аз менецерхои функсионали, ки амалисозии функсияхои алохидаи бизнес (кадрхо, таъминот, истехсол, фуруш, хизматрасони ба мизочон, бахисобгири)- ро таъмин мекунанд, фарк дошта, ба маънои том тамоми ширкатро идора мекунанд ва дар он макоми беназирро ишгол менамоянд.

Ба андешаи Э. Врапп (донишгохи Чикаго)                                                          муваф-

фактарин бояд аз сифатхои зерин бархурдор бошанд:

1. маълумоти пурратару бештар дошта бошанд;
2. вацту неруи худро идора карда тавонанд;
3. сиёсатмадорони хуб (эцодгарони созиш) бошанд;
4. ба мисли коршиносон “махдуд ” набошанд; барномаро дар самтхои алохида пеш бурда тавонанд.

Маълумоти зиёд ё пурра доштан, имконияти кабул намудани теъдоди ва- сеи карорхои идоракуниро дар зинахои мухталифи идора, дар назар дорад. Менечерхо бояд шабакаи манбаъхои ахборро дар кисмхои гуногуни таш- килот таъсис диханд, ки ин ба онхо имкон медихад, то дар худуди вокеоти оперативй бимонанд. Онхо бояд вакту неруи худро дар миёни корхо, карорхо ва ё масъалахои гуногун таксим карда тавонанд. Менечерон бояд донанд, ки кадом вакт масъулиятро ба зиммаи дигарон вогузоштан лозим асту кадом вакт карори шахсй кабул бояд намуд.

Менецери сатхи баланд бояд сиёсатмадори хуб ва хунари расидан ба со- зишро дошта бошад ва барои амалигардонии он аз обруву мацоми волои худ суиистифода накунад. Вай бояд ба хайси як узе ё сарвари иттиход амал ку- над, на хамчун диктатор.

Чахони тагйирёбанда аз менечери стратегй тагйирпазирии муайянро та- лаб мекунад. У бояд ба тагйироту мутобицшавй ба холати баамалоянда омо- да бошад. Ин чунин маъно надорад, ки ширкат бояд бидуни максадхои му- айян амал кунад, лекин барои тасхеху тагйир додани онхо тайёр бояд буд.