Мулкхои Британияи Кабир

Мулкхои Британияи Кабир аз хама зиёду васеъ ва гани буданд. То Чанги якуми чахони ин империяи му- стамликавии калонтарини чахон орзу дошт, ки дар Африко худуди му- стамликадории худро васеъ кунад. Ин орзуи Британияи Кабир баъ- ди чанг чомаи амал пушид. Дар баробари ба даст овардани Тангани- ка худуди мустамликахои Англия аз Кейптаун то ба Кохира васеъ шуд. Мустамликахои он дар Африкои Чануби, Гарби, Маркази ва Шимо- лу Шарки чойгир буданд ва хар кадом дар хайати империяи Британия макоме доштанд – мустамлика, зерсарпараст (протекторат), зерваколат ва ё доминион.

Иттифоки Африкои Чанубии доминион, ки соли 1961 Чумхурии Африкои Чануби номгузори карда шуд дар империяи Британия мамла- кати сарватмандтарини Африко ба хисоб мерафт. Солхои 20-ум зиёда аз нисфи тилои чахони сармоядори дар он чо истехсол карда мешуд.

Дар хамсоягии Иттифоки Африкои Чануби Африкои Гарбии зер- ваколати Англия вокеъ буд, ки феълан Намибия ном дорад. Се дав- лати дигаре, ки Англия хангоми таксимоти империалистии Африко ба даст овард, зерсарпарасти худ эълон кард. Свазиленд (аз соли 1968 шохигарии Свазиленд), Бечуаналенд (аз соли 1966 Чумхурии Ботсвана) ва Басутоленд (аз соли 1966 шохигарии Лесото) буданд. Хар сеи ин дав- лат ба Иттифоки Африкои Чануби тобеъ буданд.

Дар шимолтари ин минтака Родезияи Чануби ва Родезияи Шимоли (аз соли 1964 Чумхурии Замбия), Нясаленд (аз соли 1964 Чумхурии Ма- лави) ба Британияи Кабир тааллук доштанд. Хар сеи ин давлатхоро Англия хануз дар аввали солхои 90-уми асри XIX ишгол карда буд. Дар ин чо мулкхои Англияро ширкатхои британиявии Африкои Чануби, ки Сесил Родс таъсис дода буд, идора мекарданд.

Соли 1922 аз сабаби сипари шудани мухлати ваколатхои аз тара- фи хукумати Британия ба ин ширкат додашуда дар Родезияи Чануби раъйпурси баргузор гардид. Ин раъйпурси на дар байни ахолии махалли, балки танхо дар байни мустамликадорон гузаронида шуд. Ба шарофа- 157 ти иклими мусоид ва сарватхои табиии ин чо ин кабил одамон дар Ро- дезияи Чануби нисбат ба ахолии махаллй зиёдтар шуда буданд. Яъне такдири Родезияи Чанубиро онхое хал мекарданд, ки ба ин чо аз давла- ти мустамликадор мухочир шуда омадаанд.

Хамин тарик, аз 1 октябри соли 1923 Родезияи Чануби мустамликаи «сафед»-и худидорашавандаи дорои парламенти аз чониби интихобку- нандагони сафедпуст интихобшаванда эълон карда шуд.

Дар Родезияи Шимоли, ки мухочирони сафедпуст танхо 3 хазор на- фар буданд ва ахолии ин мустамлика хамаги 958 хазор нафарро таш- кил мекард, хеч гуна раъйпурси гузаронида нашуд. Вай хамин тавр соли 1924 зери сарпарастии Англия даромад.

Танганика ба минтакаи зерваколати Британия табдил ёфт. Он ба Кения, Угандаю султонии Занзибари аз чониби Британияи Кабир дар охири солхои 60-уму аввали солхои 90-уми асри XIX ишголкардашуда хамрох карда шуд. Ин мамлакатхо аввал Африкои Шаркии Брита- ния ном дошта, аз тарафи ширкати имтиёзноки британиявии Африкои Шарки идора карда мешуданд ва соли 1885 ба зери идораи шохигарии Британияи Кабир гузаштанд. Кения бошад, аввал зерваколати Африкои Шаркии Британия ва баъд соли 1920 мустамликаи Англия эълон карда шуд, гайр аз минтакаи тасмавори наздисохилии Укёнуси Хинд, ки рас- ман кисми султонии Занзибар буд. Ин минтака макоми зерсарпарастии худро нигох дошт. Уганда низ зерсарпарасти Англия хисобида мешуд.

Кения ва Уганда дар Шимол ба мустамликаи дигари Судони Англи- яю Миср хамхудуд буданд. Дар шарктари ин минтака танхо як мулки британияви – Сомалии зерсарпарасти Британия вокеъ буд, ки соли 1960 ба хайати Чумхурии Демократии Сомали дохил шуд.

Гайр аз ин мулкхои Африкои Чануби, Маркази ва Шарки ба импе- рияи Британияи Кабир чандин мамлакатхои Африкои Гарби ииз дохил буданд. Калонтарини онхо Нигерия буд, ки соли 1960 истиклол ба даст овард. Ин давлат аз руйи шумораи ахоли дар китьаи Африко калонта- рин мебошад.

Барои Британияи Кабир аз чихати ахаммият Сохили Тилои чойи дуюмро ишгол мекард. Ин давлат соли 1957 истиклол ба даст оварда, номи Ганаро гирифтааст. Англия барои ишгол кардани Сохили Тилои тамоми асри XIX мубориза бурда буд.

Ба хайати империяи Британияи Кабир инчунин Сйерра-Леоне дохил мешуд, ки соли 1965 сохибистиклол гардид. Сйерра-Леоне ба мустамли- ка ва зерсарпараст таксим шуда буд. Хар дуи онхо хам мулкхои Брита- ния хисоб меёфтанд,

Британияи Кабир баъди Чанги якуми чахони ба мулкхои Африкои Шаркии худ минтакахои гарбии Того ва Камерунро низ хамрох кард, яъне аз Лигаи Миллатхо барои якчоя идора кардани онхо ваколатно- ма гирифт.

Гамбия низ ба мустамлика ва зерсарпарасти Англия таксим мешуд. 158

Ин давлатро Британияи Кабир дар асри XIX забт кардааст (Гамбия соли 1970 истиклоли давлати ба даст овард).