Илмхона Комрон.инфо
НАЗАРИЯИ ИДОРАКУНИИ ЗАХИРАХОИ ИНСОНИ
Захирахои инсони ин чамъи арзишхои «мартуб»-и мехнат (бузургие, ки асосан аз хисоби шумораи одамон муайян шуда, захирахои мехнатии кишвар- ро ташкил медихад) ва сармояи инсони, ки ин одамон доро мебошанд.
Идоракунии захирахои инсони яке аз консепсияхои идоракунии хайат мебошад, ки дер боз назарияи эътирофшуда кормандонро, хамчун активи одии ширкат, иваз мекунад. Тахлили рушди консепсияи идоракунии хайат аз зохиркунии модели технократии идоракунии инсондусти гувохи медихад.
Идоракунии хайат шакли фаъолиятест, ки доир ба рохбарии одамон раво- на шуда, барои ба даст овардани максадхои корхона, муассиса бо рохи исти- фодабарии мехнат, тачриба, истеъдоди кормандон аз хисоби конеъгардонии мехнати онхо рушд меёбад.
Тахаввули мафхуми «идоракунии захирахои инсони»
Солхои 90-уми асри XX дар низоми илм мафхуми «хайат» пайдо гар- дид, ки тахияи сифати усулхои нави идоракуниро дар бар мегирифт. Дар зери мафхуми хайат хамаи шахсони дар ташкилот фаъолияткунанда, мутахас- сисони доими ва муваккати, инчунин хизматчиёни техники ва коргарон, ка- тегорияи алохидаи кормандон, ки аз руи нишондихандахои касби муттахид мегарданд (хайати идоракунандагон, хайати хизматчиён, хайати тибби ва гайра), фахмида мешаванд.
Дар илми менечмент калимаи «хайат»-ро ба маънои мачмуи одамон, ки дар асоси шартномаи мехнатии фарди карор доранд ва ба фаъолияти ман- фиатноки чамъияти машгуланд, истифода мебаранд.
Мафхуми идоракунии хайат маънои ташкил ва таъмини амал кардани низоми расми, имконияти самаранок ва сарфанок истифода бурдани иктидори инсониро барои ба даст овардани максадхои корпоративии ташкилот дорад.
Дар катори мафхуми «хайат» истилоххои «кадрхо», «мансабхо», «захирахои инсони» хеле зиёд истифода бурда мешаванд.
Кадрхо ин хайати асосии (штати, доими) кормандон мебошад. Кадрхо ба рутбахои (категория) алохида чудо мегарданд: кадрхои касбии оммави, кадрхои мутахассис, кадрхои идоракунанда, аз он чумла рохбарон
Мансаб ин корхо ё амалиёти бо як тартибу низоми муайяни хочагидориест, ки дар корхона пешаки муайян карда мешавад. Хамаи мансабхо мачмуи та- лаботро ба шахс ва фаъолияти инсон, ки машгул аст, фарохам месозанд.
Захирахои инсони мачмуи сифатхои гуногуни одамон аст, ки мехнат- тобоварии инсонро муайян намуда, нишондихандахои омили рушди инсонии истехсолотро тачассум мекунанд.
Мафхумхои «захирахои инсони» ва «хайат» ба хам бештар наздиканд, аммо истилоххои мавчуда таркибан фарк мекунанд. Мафхуми «захирахои
инсони» («захира» калимаи фаронсави буда, маънои «воситаи ёрирасон» – ро дорад) пеш аз хама ба муносибати объективи равона гардидааст ва сифа- ти коргар ба катори сармоя, арзишхои модди, сарчашмаи восита ва даромад дида баромада мешавад.
Истилохи «хаиат» аз решай калимаи лотинии рег^опа гирифта шуда, маъ- нои шахси алохида, шахсиятро дорад. Хайат яке аз объектхои мураккабта- рини идоракунии ташкилот буда, метавонад хамаи масъалахоро мустакил халлу фасл намояд. Хайат рагбати субъективи дорад, ба таъсирхои идоракунИ фавкулодда хассос аст ва ба талаботи ба у изхорнамуда ба таври танкидИ назар мекунад.
Тауаввули нуктаи назари илмй ба идоракунии инсон мархилахои зерин- ро гузаштааст:
- Истифодабарии захирахои мехнати. Фацат функсияи инсон – мехнат, дида баромада шуда, хароцоти вацти кори ва пардохт ба он андозагири кар- да мешавад.
- Идоракунии хаиат. Инсон бо воситаи нацш – вазифа санцида меша- вад (унсури сохтор).
- Идоракунии захирахои инсони. Инсон хамчун захираи аз нав барцарор- нашаванда, унсури ицтимоии ташкилот дар ягонагии се цисмати асоси: функ- сияи мехнати, муносибатхои мехнати, полати корманд дида баромада ме- шавад.
- Идоракунии инсон. Инсон хамчун субъекти асосии ташкилот ва объ- екти мухими идоракуни дида баромада мешавад. Яъне, вобаста ба хохиш ва цобилияти инсон, стратегия ва сохтори ташкилот тахия мегардад.
Мафхуми «идоракунии захирахои инсони»–ро дар якчанд сатх аз назар гу- заронидан мумкин аст (нигар ба накшаи 7.1).
Нацшаи 7.1. Тавсифи мафхуми «Идоракунии захирахои инсони»
Аз нуктаи назари тачрибаи менечмент идоракунии захирахои инсони мачмуи низоми ба хам алокаманди идоракунии одамон буда, ба фаъолияти муштарак дар фазой умумии ташкилот муттахид гардидаанд. Яъне, техникй (касби) ва идоракунй (стратеги ва маъмури), салохияти «инсони»-и менечер бояд мувофики максадгузорй ва таъсиррасонии муайян истифода гардад. Ташкили таъсиррасонии мачмуии одамон барои фаъолияти самараноки шир- кат, нисбат ба таъсиррасонии идоракуни ба хар як коргар ё гузошташуда ба ин ё он захирахои ташкилоти, молияви, технологи ахамияти бештар дорад.
Аз нуктаи назари сохаи функсионалии менечмент идоракунии захирахои инсони дар як катор сохахои функсионалии менечмент (маркетинг, молия, стратегия ва г.) карор дорад, аммо дар баробари ин, аз хамаи онхо ама- лан фарк мекунад.
А сосхои зерини истилохи идоракунии захирахои инсониро аз хам чудо кардан зарур аст:
якум, истилохи «идоракуни» дар сохаи менечмент ба ислохот ниёз дорад, то дарачае ки инсон ба объекти идоракунй дохил намешавад. Барои хамин ба чавли дуруст на оид ба идоракунии инсон, балки дойр ба кор бо инсон нисба- ти самаранок истифода бурдани ищтидори у, барои таъмин кардани алоца ва муносибатхои баръакси самаранокии истехсолот;
дувум, хусусан захираи инсони на дигар захира дохил ва алочаманд бо та- моми бизнес-чараёнхои ширкат, бевосита маданияти ташкили ва страте- гияи иттищодиявиро дастгири менамояд. Ширкат самаранокии фаъолияти худро ба туфаили дуруст ташкилнамоии анбухи кори равона мекунад ва ба натичаи ни«оии чонеъгардонии талаботи тарафхои шавчманд ноил мегардад;
сеюм, идоракунии захирахои инсониро хамаи менечерони вобаста амали мегардонанд. Бинобар ин, шуьбаи махсусгардонидашудаи хизмати идораку- нии кадри амал мекунад;
чорум, захираи инсони дар зинаи халкунанда комёби ва устувории хамаи тагиироти ташкилот ва навоварихои идоракуниро таъмин наму- да, зерсистемахои асосии рафтори муташаккил – технологи, расми ва гаирирасмиро мутобищ мегардонад.
Консепсияи хаиат
Идоракунии хаиат дар консепсияи ба худ хос асос меёбад, ки накш ва чоии инсонро дар ташкилот инъикос мекунад. Дар назария ва амалияи идо- ракунии хаиати ташкилот чор назарияро аз хам фарк мекунанд:
Консепсияи илми идоракуни (охири асри XIX – ибтидои асри XX) бо зуд ба- ландшавии талабот ба самаранокии фаъолияти коргар дар низоми истехсолии бузургхачм алокаманд буда, ба афзоиши истехсолот равона карда шудааст (намояндагони бештар машхур – Ф. Тэилор ва X- Эмерсон).
Корманд дар «низоми инсон-дастгох» хамчун ««исми техники (вин- тик)» шарх дода мешуд. Максади нихои дар «низоми инсон-дастгох» ба
окилонагардии чараёни истехсолот бурда расонид, ки баландравии сатхи истифодабарии хамаи кисмхои таркибй, аз он чумла «омили инсони», ба на- зар мерасид.
Консепсияи муносибатхои инсони. Окибатхои манфии ичтимоии окило- нагардонии истехсолот ба зуди аён гардид ва дар нимаи дуюми солхои 20- уми асри XX тамоюли башардустонаи муносибатхои мехнати ба вучуд омад.
Инсон хамчун коргар шарх дода мешуд ва уро мотиватсия намудан за- рур буд, то ки самаранок кор кунад. Истифодаи консепсияи муносибатхои инсони пеш аз хама ба коргари кироя хукуки хамкориро дар муносибати мутакобила бо менецер ва моликияти корхона дод. Мохияти ин услуби му- носибати мутакобила бо хамфикрии коллективи мехнати дар чорчубаи иттифоцхои касби асос ёфтааст.
Консепсияи шартномабандии цавобгарии фарди. Дар миёнаи солхои 50-уми асри гузашта мафкураи коллективонаи касби ба инкишофи илми-техники мо- неъ шуд, чунки васеъ чорикунии навоварихо мехнати камсамарро аз баин мебурданд.
Консепсияи шартномабандии чавобгарии фарди дар менечменти кадри солхои 60-70-ум дар давлатхои тараккикарда васеъ пахн гардид ва ба хавас- мандгардонии фардии рушди касби аз хисоби истифодаи механизмхои манфиатхои шахси ва цавобгарии хаиати асос ёфтааст. Ин баландбардории фаъолияти сохибкории кормандонро таъмин намуд ва ракобаттобоварии корхонаро таквият дод.
Консепсияи менецменти гурухи ба бехтаргардонии икршми маънави-рухи равона карда шуда, ташкили фазои солимро дар ташкилот, дар баини кор- мандони муваккати ва доими таъмин менамояд.
Консепсия дар шароити бухрони мукаммали сохтори ба вучуд омад ва ба эчодкории ичтимои ва мадании кормандон, бевосита иштирок кардани онхо дар худташкилнамои ва худидоракунии фаъолияти муштарак, ёри ба хамдигар ва ивазнамои, чавобгарии коллективи аз руи натича ва самарано- кии баланди кори, истифодабарии иктидори фарди ва гурухи аз нав серта- лаб гардид.
Равандхои идоракунии кормандон
Нуктаи назари технократи аз фалсафаи мусби реша гирифта, ба ама- лияи чараёни мехнати ва истехсолии ташкилот нигаронида шудааст. Дар чорчубаи ин нуктаи назар накши намоёнро на таиёрии идоравии одамон дар ташкилот, балки таркиби техники ишгол менамояд. Мохияти нуктаи наза- ри технократи дар накшаи 7.2. тасвир карда шудааст.
Шароити амалигардонии нуктаи назари иктисоди дар чадвали 7.1. инъ- икос карда шудааст.
Нацшаи 7.2. Мохияти нуктаи назари технократи 6а идоракунии хайат
Чадвали 7.1. Шароити амалигардонии нуктаи назари ицтисоди дар идоракунии хайат
| № | Шарои 1 и самаранокй | Мушкилихои асоси |
| 1 | Вазифахои сахех ба- рои ицроиш | Мураккабии мутобикшави ба холати тагиирёбанда |
| 2 | Мухити устувори кофй | Низоми бюрократй (вазифахои чидди ва ие- рархии сохтори идоракуни, мушкилот дар кабули карорхои мустакилона ва эчодии ичрокунандагон хангоми тагиирёби) |
| 3 | Истехсоли як намуди махсулот | Агар манфиатхои кормандонро аз максади таш- килот боло гузорем, пас окибатхои ногувор сар мезанад (хол он ки, мотиватсияи хаиат, вокеан ба хавасмандгардонии беруни вобаста аст) |
| 4 | Инсон розй аст, ки цисми дастгох бошад ва худро мацсаднок пеш мебарад | Таъсири зидди башардустона (истифодабарии имкониятхои махдуди хаиат метавонад хангоми пасттакмилёфтаи мехнат самаранок гардад) |
Нуктаи назари органики. Дар чорчубаи парадигмаи органики консепси- яи менечменти гурухи ва шартномабандии чавобгарии фарди асос ёфтааст. Хусусан нуктаи назари органикй имкониятхои нави идоракунии хдйатро кашф намуд ва аз доираи махдуди фаъолияти идоракунии функсияхои анъ- анавии ташкили мехнат ва музди мехнат баровард. Функсияи кадрй аз назоратй-бацайдгирй мунтазам инкишоф ёфта, ба чустучу ва интихоби кор- мандон, банакшагирии карераи ахдмиятнок барои мансабхои асосии таш- килот, бахогузории кормандони дастгохи идоракуни, баландбардории их- тисоси онхо гузашт. Шартхои амалигардонии нуктаи назари органики дар чадвали 7.2. тасвир карда шудааст.
|
Нуктаи назари инсондусти аз консепсияи муносибатхои инсони сарчаш- ма гирифта, дар тасвири ташкилот хамчун маданияти бемисл асос меёбад. Мохияти нуктаи назари инсондусти ба идоракунии хайат дар накшаи 7.3. дарч гардидааст.
нуктаи н \з и*и инс он.п (ти
♦
Инсон – арзиши мустакнл,
холатн И’Пимон-мадани. обьекти асосии гашки.ю»
т г~
Максадн идоракунии инсон
Рушди шахсняги коргар:
- Таъмини чавобгарии мутакобилаи маьмурият ва хайаг.
- Ташаккули арзишхои ташкилотй ва рушди маданият;
- Ихтнсори монеахои байни сохибмулк, коргарон ва менечерон;
- Ташкили иклими хайрхохонаи ичтнмои-рухй;
- Чалбкунии кормандон ба зчодкорй;
- Баландбардории мустакилияти ичрокунандагон.
Накщаи 7.3. Моуияти нуктаи назари инсондусти ба идоракунии уаиат
Мувофики нуктаи назари инсондусти маданият хамчун чараёни ташкили вокеиест, ки ба одамон имконияти дидан ва фахмидани руидодхо, харакатхо, холатхо ба таври муаиян маъно ва ахамияти рафтори шахсии худро ифода менамоянд.
Накщи мусбии нуктаи назари инсондусти
- Тасаввурот доир ба ташкилот хамчун маданияти бемисл имкон медищад, ки дар кадом навь, ба воситаи кадом аломатхо фаъолияти муштараки кор- мандон дар мухити ташкилот амали гардонида мешавад, дарк намуд.
- Ташкилотхо цобилияти на фацат мутобикшави, балки боз тагиирдищии мухити худро дар асоси тассавурот ва миссияи хеш доранд. Тахияи стратеги- яи ташкилот метавонад ба азнавташкилшавии мухити воцеи оварда расонад.
- Дар чорчубаи нуктаи назари мавцуда фахмиши самаранокии рушди ташкилот паидо мегардад, ки он на фацат дигаргунии сохтор, технологи- яю малака, балки тагиироти арзишиеро, ки дар пояи фаъолияти муштараки одамон цои гирифтааст, дарц менамояд.
Хосиятхои нодири захирахои инсонй ва чихати хоси таъсиррасонии идоракуни дар накшаи 7.4. дарч гардидааст.
|
Мустакилият, субъективй, автономи
Таъсиррасонии хос, бемисли ва таъкид куни
КаИфият
Сатхи омузиш
Ичтимоиёт
Накшаи 7.4. Хосияти нодири захирахои инсони
