Намудхои алохидаи шартномахои муаллифй

Таснифи шартномаи муаллифи яке аз масъалахои бахсноки илми му- осир буда, мухаккикони гуногун намудхои шартномахои мазкурро васеъ ё махдуд пешниход менамоянд. Дар назарияи хукуки муаллифии шурави шартномаи муаллифиро бо ин ё он асос ба намудхои зиёд чудо мекарданд. Зеро хар як наму- ди алохидаи шартномаи муаллифии ишорашуда, ичозати истифодаи хукукхои муаллифии дахлдорро дар назар дорад. Масалан, мавзуи шартномаи муаллифии нашриётиро ичо- зати истифодаи хукуки тачдид ё ин ки хукуки тачдид дар як- чояги бо хукуки коркард ё пахнкуни ташкил дода, истифо- даи хукукхои номбурда бо шарти истифодаи комил ё гайри- комил ичозат дода мешаванд. Таснифи васеи шартномахои муаллифи, бинобар дакик танзим гардидани муносибатхои мушаххас, бештар ба манфиатхои субъектони хукуки муал- лифи мувофик мебошад. Зеро бо мукаррароти умумии шартномаи муаллифии литсензиони фаро гирифтани хамаи муносибатхои муаллифии шартномави, шуури баланди хукуки ва касбии субъектони онро такозо менамояд, ки на хамеша мушохида мешавад. Масалан, тарафхои шартно- махои нашриёти, басахнагузори, сенари, ичрои оммави ва гайра, хукук ва ухдадорихои ба худ хос доранд, ки дар Бояд тазаккур дод, ки амалияи муосир, шартномахои бо конун танзимнашударо медонад ва набудани сарчашмаи меъёрии хукукии танзимкунанда, чунин шартномахоро гай- риконуни намегардонад. Аз ин лихоз, чунин намудхои шарт- номахои муаллифи, ба монанди нашриёти, басахнагузори, сенари, ичрои оммави ва гайра, ки бо назардошти хусусият- хои танхо ба ин намуди шартномахо хос дар амалия муста- килиятро касб намудаанд, набояд инкор карда шаванд.

Шартномаи муаллифи ба сифати намуди махсуси шарт- номахои хукуки граждани баромад намуда, дар навбати худ зернамудхои худро доранд, ки хар яки онхо хусусиятхои ба худ хосро сохибанд. Масалан, вобаста ба намуди асар, ки ба мазмуни шартнома таъсир мерасонад, шартномахои муалли- фи барои офаридан ва истифода намудани асархои адаби, мусикави, аудиовизуали ва гайраро чудо намудан мумкин аст.

Вобаста ба оне, ки мавзуи шартномаи муаллифиро ху- кук ба асари офаридашуда ё минбаъд офаридашаванда таш- кил медихад, шартномахои муаллифии фармоиши ва исти- фодаи хукук ба асари тайёрро чудо намудан мумкин аст. Шартномаи муаллифии фармоиши талаботхоро ба асари оянда мукаррар намуда, мухлат ва шакли пешниходи кор, тартиби бартараф намудани эродхои фармоишгарро муайян менамояд, ки барои шартномаи муаллифи истифодаи асари тайёр ахамият надорад.

Шартномахои муаллифи бо истифодаи асари инти- шоршуда ё интишорнашуда алокаманд буда метавонанд. Истифодаи хукук ба асари интишорнашуда ба андозаи хакки калами муаллиф ва шакли пардохти он таъсир мерасонад.

Вобаста ба тарзи истифодаи асар шартномаи муал- лифиро ба нашриёти, басахнагузори, сенари, ичрои оммави ва гайра тасниф менамоянд. Шартномаи муаллифии нашри- ёти, тачдиди хамаи намуди асархоеро, ки дар хомили модди дарч шуда метавонанд, дар назар дорад. Бояд кайд намуд, ки шартномаи мазкур, дар м. 1287 КГ Русия махсус танзим кар- да мешавад. Шартномаи муаллифии басахнагузори дар мавриди ба сифати тарзи асосии истифодаи асар баромад намудани ичрои оммавии он баста мешавад. Шартномаи муаллифии сенарй, муносибатхоро вобаста ба истифодаи матн, ки дар асоси он филми бадей, тасвири, хуччати ба наворгирифта мешавад, барномахои радио ва телевизион омода мегарданд, ба танзим дароварда, имконияти тагйир- дихии асарро таъмин менамояд.

В. А. Дозорцев шартнома дар бораи гузашти хукукхои муаллифи ва шартнома дар бораи ичозати истифодаи хукуки муаллифи ба асархо чудо менамояд.^[1] Чунин мавкеи назари- яви, ифодаи худро дар м. 1285-1286 КГ Русия ёфта, шартно- маи бегонакунии хукуки истиснои ба асар ва шартномаи пешниходи хукуки истифодаи асар (литсензиони) чудо тан- зим шудаанд.

Шартномаи бегонакунии хукуки истиснои ба асар, дар хачми пурра тахвили бебозгашти хукуки истисноиро ба ба- дастоваранда таъмин менамояд. Бояд кайд намуд, ки КГ Ру- сия истилохи «шартномаи муаллифи»-ро истифода намена- мояд.

Дар таърихи гузаштаи назарияи хукуки муаллифи низ шартномахои муаллифиро ба намудхо тасниф менамуданд (В. И. Коретский ва диг.), ки ахамияти худро то хол гум накардааст.

Конунгузории граждании ЧТ имконияти истифодаи зер- намудхои дигари шартномаи муаллифиро, ки вобаста ба ху- сусиятхои хоси намудхои алохидаи асар ва тарзу шартхои истифодаи хукукхои амволи ба он тахия шуда метавонанд, махдуд намекунад.

^[1]Дозорцев В. А. Интеллектуальные права. Понятие. Система. Задачи коди- фикации//Сб. ст.- М., 2005.- С. 60.