САРЧАШМАХОИ ХУКУКИ МОЛИКИЯТИ ЗЕХНИ

Танзими хукукии моликияти зехниро дар даврахои гу- ногуни таьрихи Точикистон мушохида намудан мумкин аст. Дар давраи амали хукуки исломи, хифзи манфиатхои муал- лифон ва коидахои умумии истифодаи махсули мехнати эчоди дар сарчашмахои ин хукук инъикос ёфта буданд. Баъ- дан, дар даврони хукуки шурави, сарчашмахои хукуки моли- кияти зехни ба таври махсус ташаккул ёфтанд. Дар даврахои аввали хокимияти шурави якчанд декретхо: «Дар бораи нашриёти давлати» аз 29.12. с.1917, «Дар бораи дастовард- хои давлати эътироф намудани асархои илми, адабй, мусики ва тасвири» аз 26.11. с.1918, «Дар бораи катъ намудани кув- ваи шартномахо оид ба тахти моликияти пурра ба даст овардани асархои адабиёт ва санъат» аз 10.10. с.1919, «Дар бораи бекор намудани низоми патентии мухофизат» аз 30. 06. с.1919, «Дар бораи тамгахои моли» аз 10.11.с.1922, кабул шуда буданд. Минбаъд вобаста ба баъзе объектхои хукуки моликияти зехни конунхои махсус кабул шуда, баъдтар баъзе объектхои моликияти зехни дар КГ ЧШС инъикос ва танзими худро ёфтанд.

Дар ЧТ танзими хукукии моликияти зехни бо низоми са- надхои меъёрии хукукии ЧТ, санадхои хукукии байналмил- лали ва минтакави ба амал бароварда мешавад.Асоси танзими хукукии муносибатхои вобаста ба моли- кияти зехниро Конститутсияи ЧТ ташкил медихад. Алалху- сус, мукаррароти конститутсиони дар бораи озодии акида, сухан ва иттилоот (м. 30), дахлнопазирии хаёти хусуси (м. 23), озодии эчодиёт ва химояи сарватхои фарханги ва маънави (м. 40) ва гайра заминахои хукукии танзими васеи моликияти зехни мебошанд.

Мухофизати хукукии моликияти зехниро меъёрхои хуку- ки сохахои мухталиф, аз чумла конунгузории маъмури, мех- нати, чинояти, мурофиави таъмин менамоянд. Аммо, накши рохбарикунанда ва ахамияти муайянкунандаро меъёрхои хукукии конунгузории граждани доранд. Зеро онхо мафхум ва мазмуни моликияти зехниро муайян намуда, ба амалба- рории хукукхои истиснои ва муносибатхои шартномавиро нисбат ба онхо танзим менамоянд. Инчунин, ба хукуки мо- ликияти зехни мукаррароти умумии конунгузории граждани татбик мегардад.

Дар низоми санадхои конунгузории граждани, КГ чои махсусро ишгол менамояд, зеро асосхои ба вучуд омадан ва тартиби ба амалбарории хукуки моликияти зехниро муайян менамоянд, мафхуми моликияти зехни ва мазмуни хукуки моликияти зехниро мукаррар менамоянд, хукуки моликияти зехниро ба мазмуни кобилияти хукукдори ворид намуда, дар номгуи объектхои хукуки граждани пешбини менамоянд, КГ масоили хукуки моликияти зехниро мустакиман пурра танзим намекунад. КГ танхо мукаррароти умумии хукуки моликияти зехниро фаро гирифта, мукаррароти мах- сус дар санадхои конунгузории граждани чой дода шудаанд. Алалхусус, ф. V КГ мафхуми моликияти зехни, объектхои хукуки моликияти зехни, асосхои ба вучуд омдан ва мазму- ни хукуки моликияти зехни, тавофути хукуки моликияти зехни ва хукуки моликият ба хомили модди, хукукхои шах- сии гайриамволи ва амволии моликияти зехни, мухлати ама- ли хукуки амволи ва гузаштани он, объектхои хизматии мо- ликияти зехни, татбики хукуки моликияти зехни, хифзи хукуки моликияти зехниро мукаррар намудааст, ки ахамияти мухим ва муайянкунанда дошта, мукаррароти санадхои мах- суси конунгузории граждани бояд ба онхо мувофикат намо- янд.

Лекин, дар фазои хукукии кишвархои алохида, масалан Русия, тачрибаи танхо бо КГ танзим гардидани масоили мо- ликияти зехниро мушохида намудан мумкин аст. Ба андешаи мо, айни замон, бинобар дар чараёни ташаккулёби карор доштани падидаи хукуки моликияти зехни, пурра дар КГ фаро гирифтани масоили он бармахал аст. Вале, дар оянда ин амал ногузир мебошад. Хамчун кадами аввал дар самти кодификатсияи хукуки моликияти зехни, ба мукаррароти умумии он дар КГ, мукаррароти асосии падидахои алохидаи онро илова намудан мумкин аст. Чунин амал барои кодифи- катсияи пурраи хукуки моликияти зехни дар оянда мусоидат хохад кард.

Мукаррароти махсуси падидахои алохидаи хукуки мо- ликияти зехни дар санадхои махсуси конунгузории граждани мустахкам гардидаанд.Вобаста ба падидахои хукуки моликияти зехни, дар ЧТ санадхои махсуси конунгузории граждани кабул гардида, амал менамоянд. Хар яки ин санадхои конунгузори вобаста ба мавзуи таълими дар барномаи фании «Хукуки моликияти зехнии Чумхурии Точикистон» тавсия дода мешаванд. Дар низоми санадхои махсуси конунгузории граждани, ки ба

объектхои хукуки моликияти зехни бахшида шудаанд, конун дар бораи хукуки муаллиф накши махсусро дорад. Бо кабули конуни мазкур сатхи мухофизат ва танзими хукуки муаллиф дар Точикистон ба кишвархои дар ин масъала пешсаф наздик гардид, чунки конуни номбурда нуктахои асосии Конвенсияи Бернро инъикос намуд. Инчунин, мукаррароти конуни амалкунандаи ЧТ дар бораи хукуки муаллиф, муво- фик ба талаботхои бозори иттилооти тахия гардида, имко- нияти васеи субъектони онро вобаста ба озодона нхтиёрдори намуданн хукукхои субъективии муаллифи пешбини намуд. Муомилоти озоди хукукхои амволи мукаррар карда шуд.

Муносибатхои хукуки патенти дар ЧТ бо конунхо дар бораи ихтироъ, дар бораи намунахои саноати танзим гар- дидаанд. Таърихи тачрибаи танзими хукукии падидаи маз- кур дар Русия, кабули конуни ягонаи патентиро медонад, ки хамаи объектхои хукуки патентиро дар бар мегирад.

Мукаррароти ба хукуки моликияти зехни вобастаро дар дигар санадхои конунгузории ЧТ, инчунин санадхои махсу- си конунгузории граждани, ки бевосита ба хукуки молики- яти зехни бахшида нашудаанд, низ мушохида намудан мум- кин аст. Масалан, дар Кодекси шахрсозии ЧТ аз 28.12. с. 2012, № 933, конунхои ЧТ «Дар бораи матбуоти даври ва дигар воситахои ахбори омма» аз 19.03. с.2013,.№ 961, «Дар бораи фаъолияти меъмори, шахрсози ва сохтмони» аз 20.03. с. 2008, № 380, «Дар бораи геодезия ва харитасози» аз 03.03. с.2006, № 172, «Дар бораи хунархои бадеии халки» аз 01.08. с. 2003, № 43, «Дар бораи реклама» аз 01.08. с.2003, № 34, «Дар бораи хифзи иттилоот» аз 02.12. с.2002, № 71, «Дар бо- раи илм ва сиёсати давлати оид ба илму техника» аз 21.05. с.1998, № 597, «Дар бораи фарханг» аз 13.12. с.1997, № 519, «Дар бораи телевизион ва радиошунавони» аз 14.11. с.1996, № 382 ва гайра.

Зинаи дигари сарчашмахои хукуки моликияти зехниро санадхои зерконуни ташкил медиханд, ки бо максади татби- ки мукаррароти санадхои конунгузории ЧТ, алалхусус са- надхои махсуси конунгузории граждани кабул мегарданд. Ба ин гурух, санадхои зерин, ки ба масъалахои алохидаи хукуки моликияти зехни дахл кардаанд, мансубанд: карори Шурои Вазирони ЧТ «Дар бораи таъсиси Маркази миллии патенту иттилооти Чумхурии Точикистон» аз 28.05. с.1993, № 242, карорхои Хукумати ЧТ «Дар бораи мукаррар кардани ило- вапулй ба маоши шахсони дорандаи унвони илми ва чудо намудани маблаг барои баланд бардоштани андозаи хадди акали подоши хизматии эчодкорони Чумхурии Точикистон» аз 01.07. с.1999, № 250, «Дар бораи андозахои хадди акали калами муаллиф барои ичрои оммавии асархои адабиёт ва санъат, тачдиди асархо дар шакли сабти овози (механики), пахнкунии нусхахои сабтхои овози ва асархои аудиовизуали, хамчунин аз нав офаридани асархои санъати тасвири ва ис- техсоли саноатии асархои санъати ороиши» аз 01.07. с.1999, № 252, «Дар бораи андозахои хадди акали хакки калами му- аллиф барои корхои нигориши-бадеи ва аксбардори дар матбуот» аз 04.02. с.2002, № 37, «Дар бораи тасдики номгуи макомоти Чумхурии Точикистон, ки барои ичрои мукарра- роти Созишномаи хамкори оид ба пешгири намудани хукуквайронкуни дар сохаи моликияти зехни масъуланд» аз 10.05. с.2003, № 209, «Дар бораи андозахои хадди акали хакки калами муаллиф барои нашри асархои илм, адабиёт, санъат ва ичрои фармоишхо барои офаридани асархои дра- мави ва адаби барои ичрои оммави ё барои хукуки ичрои нахустини оммавии асархои интишорнаёфта» аз 01.08. с.2006, № 351, «Дар бораи муайян намудани макоми давлати оид ба хифзи ихтироот ва кашфиёти махфи» аз 03.12.2010, № 633, «Дар хусуси тасдики карор дар бораи коидахои назора- ти гумрукии интиколи молхои дорои объектхои моликияти зехни ба воситаи сархади гумруки» аз 30.04. с. 2002, № 185 ва гайра.

Сарчашмахои хукуки моликияти зехниро, инчунин са- надхои умумихатмии меъёрии Идораи патентии ЧТ ташкил медиханд, ки коидахои тартиб додан ва пешниходи дархост барои гирифтани патент, инчунин баррасии онхоро мукар- рар менамоянд. Санадхои ин макоми давлати дар Вазорати адлияи ЧТ азкайди давлати гузаронида мешаванд. Алалху- сус, Коидахои тартибдихи, пешниход ва баррасии ариза дар бораи бакайдгирии топологияхои микросхемахои интеграли аз 28.03.С. 2007, № 6, Коидахои маъруф донистани тамгаи молй дар ЧТ аз 10.07. с.2007, № 15, Коидахои тартиб, пеш- ниход ва баррасии дархост дар бораи бакайдгири ва додани хукуки истифодабарии номи махалли истехсоли мол, Ко- идахои тартиб, пешниход ва баррасии дархост дар бораи бакайдгирии тамгаи моли ва тамгаи хизматрасони аз 25.02. с.2007, № 7, Коидахои бакайдгирии шартномахо дар бораи гузашт кардани тамгаи моли ва шартномаи ичозатнома дар бораи пешниход намудани хукуки истифодабарии тамгаи моли аз 13.12.С.2007, № 22 ва гайра. Барои дарёфти ин са- надхои меъёри – хукуки ба сомонаи Идораи патентии ЧТ во- рид шудан мумкин        псрг Ч).

Санадхои зерконунии фарогири масоили хукуки моли- кияти зехниро дигар макомотхои давлати низ кабул намуда метавонанд. Масалан, Вазорати корхои дохилии ЧТ, Хада- моти гумруки назди Хукумати ЧТ, Вазорати фарханги ЧТ ва гайра, ки хамчун макомотхои давлатии масъул муайян шудаанд.Дигар сарчашмахои хукуки моликияти зехни, санадхои хукуки байналмиллали ба хисоб мераванд, ки ЧТ онхоро эътироф кардааст. Зарурияти хифзи байналмиллалии хукуки моликияти зехни, бинобар гайримодди будани натичахои фаъолияти зехни ва хифзи худудии он, хамкории байни давлатхоро ривоч дода, боиси кабул шудани санадхои хукукии байналмиллалии зиёд гардидаанд.

М. 10 Конститутсияи ЧТ ва конунгузории граждании ЧТ ба санадхои хукукии байналмиллалии эътирофнамудаи ЧТ нисбат ба санадхои меьёри – хукукии милли бартарият медихад ва аз ин лихоз, онхо накши мухим доранд. Санади хукукии байналмиллалии мухими хислати умуми дошта, Конвенсияи таъсисдихандаи СУМЗ мебошад. Конвенсияи мазкур ба хамаи объектхои моликияти зехни пахн гардида, мухофизати онхоро дар чахон тавассути хамкории давлатхо таъмин менамояд.

ЧТ аъзои СУС буда, дар робита ба ин Созишномаи ТРиПс (Тгас1с-1<с1а1сс1 Азрес18 оГ 1п1с11сс1аа1 Ргорспу 1<1д11Ь) -ро эътироф намудааст. Созишномаи мазкур дар сатхи бай- налмиллали кафолати эътироф намудани меъёрхои хадди акали хифзи хукуки моликияти зехниро таъмин менамояд.Ба гайр аз санадхои хукукии байналмиллалии хислати умуми дошта, як катор санадхои махсус низ кабул гардида- анд, ки ЧТ иштирокчии аксарияти онхо мебошад. Алалху- сус, Конвенсияи умумичахони дар бораи хукуки муаллиф аз 6 сентябри с. 1952 (иштирокчи), Конвенсияи Берн дар бораи хифзи асархои адаби ва тасвири аз 9 сентябри с. 1886 (ишти- рокчи), Конвенсия дар бораи хифзи манфиатхои истехсолку- нандагони фонограммахо аз тачдиди гайриконуни аз 29 ок- тябри с. 1971, Конвенсияи Рим дар бораи хифзи хукукхои хунармандон-ичрогарон, истехсолкунандагони фонограм- махо ва ташкилотхои пахш аз 26 октябри с. 1961 (ишти- рокчи), Конвенсияи Париж дар бораи хифзи моликияти саноати аз 20 марти с. 1883 (иштирокчи), Созишномаи Страсбург дар бораи таснифоти байналмиллалии патенти аз 24 марти с. 1971 (иштирокчи), Созишномаи Локарн дар бо- раи таъсиси таснифоти байналмиллалии намунахои саноати аз 8 октябри с. 1968 (хамрох), Созишномаи Гаага дар бораи нигохдории байналмиллалии намунахои саноати аз 6 ноябри с. 1925, Шартномаи Будапешт дар бораи эътирофи байнал- миллалии нигохдории организмхои хурд барои максадхои амалиёти патенти аз 28 апрели с. 1977 (иштирокчи), Шарт- нома дар бораи конунхо вобаста ба тамгахои моли аз 27 ок- тябри с. 1994, Конвенсия дар бораи хифзи навъхои нави рас- тани аз 2 декабри с. 1961, Шартномаи Вашингтон дар бораи моликияти зехни ба микросхемахои интеграли аз 26 майи с. 1989, Шартнома дар бораи хукуки патенти аз 1 июни с. 2000, Созишномаи Мадрид дар бораи кайди байналмиллалии тамгахо аз 14 апрели с. 1891 (иштирокчи), Созишномаи Лис- сабон дар бораи хифзи номи чои баромади мол ва кайди байналмиллалии онхо аз 31 октябри с. 1958, Созишномаи Нитс дар бораи таснифоти байналмиллалии молхо ва хизма- тхо барои тамгахо аз 15 июни с. 1957 (иштирокчи), Шартно- маи СУМЗ вобаста ба хукуки муаллифи аз 20 декабри с. 1996 (иштирокчи), Шартнома дар бораи кайди байналмиллалии асархои аудиовизуали аз 18 апрели с. 1989, Шартнома дар бораи хамкории патенти аз 19.06.с.1970 (иштирокчи) ва гайра.

Дар робита ба хифзи хукуки моликияти зехни, хам- корихои минтакавии давлатхои аъзои ИДМ низ назаррас мебошанд. Дар доираи чунин хамкори, якчанд санадхои меъёрию хукуки тахия ва кабул гардидаанд, ки айни замон амал намуда, сарчашмахои хукуки моликияти зехни махсуб меёбанд. Алалхусус, Конвенсияи Авруосиёгии патенти аз 9 сентябри с.1994, Созишнома дар бораи хамкори дар сохаи мухофизати хукуки ва химояи моликияти зехни ва таъсиси Шурои байнидавлати оид ба масъалахои мухофизати хукуки ва химояи моликияти зехни аз 19 ноябри с. 2010, ки Созиш- номаро дар бораи тадбирхои хифзи моликияти саноати ва таъсиси Шурои байнидавлати оид ба масъалахои хифзи мо- ликияти саноати аз 12 марти с. 1993 иваз намуд, Созишно- маи хамкори дар сохаи хифзи хукуки муаллифи ва хукукхои вобаста аз 24 сентябри с. 1993, Созишномаи хамкори оид ба пешгирии хукуквайронкуни дар сохаи моликияти зехни аз 6 марти с.1998, Созишномаи хамкори оид ба ташкили мубоди- лаи байнидавлатии иттилоот ва таъсиси манбахои миллии маълумотхои хукуки муаллифи ва хукукхои вобаста, Созиш- нома дар бораи чорахои огохи ва пешгирии истифодаи тамгахои моли ва ишорахои чугрофии бардуруг аз 4 июни с. 1999, Созишнома дар бораи таъмини мутакобилаи нигохдо- рии сирхои байнидавлати дар сохаи хифзи хукукии ихтироъ аз 4 июни с.1999, Созишнома дар бораи стандарти ягонаи муомилоти объектхои моликияти зехнии аз хисоби ма- благхои давлати дар марзи давлатхо-аъзоёни Иттиходи Иктисодии Авруосиё офаридашуда ва гайра.

14 апрели с. 1995 ЧТ ба Конвенсияи патентии Авруосиё имзо гузошта ва ба он хамрох гардид. Хамин тарик, Точи- кистони муосир дорои низоми инкишофёфтаи сарчашмахои хукуки моликияти зехни мебошад, ки мазмуни онхо ба тач- рибаи чахонии хифзи натичахои фаъолияти зехни мувофик мебошанд.