Илмхона Комрон.инфо
Дар чараёни офаридан, ба кайд гирифтан ва истифода намудани объектхои хукуки патенти, субъектони гуногун, алалхусус муаллифон, дорандагони патент, меросгирони он- хо, намояндаи патенти, Идораи патентии ЧТ ва дигарон, ки сохиби хукуку ухдадорихои муайян мебошанд, иштирок ме- намоянд.
Дар байни субъектони номбаршуда, накши асоси ба му- аллифи ихтироъ, модели муфид ва намунаи саноати тааллук дорад. Ба сифати муаллифи ихтироъ шахси вокеие, ки бо мехнати эчодкоронаи вай ихтироъ офарида шудааст, эъти- роф мешавад. (м.7 конуни ЧТ дар бораи ихтироъ). Айнан бо хамин мазмун, м. 7 конуни ЧТ дар бораи намунахои саноати муаллифи намунаи саноатиро муайян менамояд. Бо шахси вокеи махдуд намудани муаллифи ихтироъ ва намунаи сано- ати идомаи мантикии мукаррароти умуми дар бораи хоси инсон будани фаъолияти зехни, эчоди мебошад.
Барои ба сифати муаллифи объектхои хукуки патенти эътироф намудани шахси вокеи, синну сол ва холати кобили- яти амалкуни ахамият надоранд. Ноболигони синни аз 14 то 18-сола хукукхои патентиро мустакилона сохиб гардида ва ба амал мебароранд. Хукукхои патентии ноболигони то 14- сола, инчунин шахрвандони гайри кобили амалро намоянда- гоми конунии онхо ба амал мебароранд.
Шахрвандони хоричи ва шахсони бешахрванди низ дар каламрави ЧТ бо риояи коидахои конунгузории патенти аз хукукхои патенти баробари шахрвандони истифода меба- ранд. Хукукхои патентии шахрвандони хоричи ва шахсони бешахрванди, ки берун аз каламрави ЧТ ба расмият даро- варда шудааст, дар асоси шартномахои байналмиллали ё асоси мутакобила хифз карда мешаванд. Нисбати шахрван- дони давлатхое, ки иштирокчии Конвенсияи Париж оид ба хифзи моликияти саноати мебошанд, инчунин шахрвандоне, ки дар марзи давлатхои мазкур истикомат мекунанд, прин- сипи речаи милли татбик карда мешавад.Агар ихтироъ мах- сули фаъолияти эчодин якчанд шахсони вокеи бошад, пас хамаи онхо хаммуаллиф эътироф карда мешаванд. Тартиби истифодаи хукукхое, ки ба хаммуаллифон тааллук доранд, бо созишномаи байни онхо муайян карда мешавад.
Чи тавре, ки тачрибаи мамлакатхои гуногун шаходат медихад, микдори дастовардхои техникие, ки дар натичаи фаъолияти эчодии ду ва ё зиёда нафар офарида шудааст, ме- афзояд. Зеро имруз объектхои зиёди моликияти саноати во- баста ба ичрои вазифаи хизмати аз чониби мутахассисони барои халли вазифахои мушаххаси илми, конструктори ё технологи муттахидшуда офарида мешаванд.
Хаммуаллифи ба объектхои хукуки патенти дар наза- рияи хукуки моликияти зехни тахлил шуда, аломатхои он муайян карда шудаанд. Пеш аз хама, хаммуаллифи натичаи мехнати якчояи эчоди буда, худи омили чунин иштирок мухим аст. Мухим нест, ки хамаи хаммуаллифон ба кори якчоя сахми баробари эчоди гузоранд, аз лахзаи масъалагу- зори то халли он якчоя фаъолият намоянд, ё ин ки дар як макон кор кунанд. Корро метавонад як нафар огоз намояд, нафари дигар идома дихад ва шахси сеюм ба охир расонад. Кифоя аст, ки муаллифон бо иттилооти мухим таъмин бошанд. Хамин тарик, хаммуалифи дар давоми тамоми рохи эчоди ба вучуд омада ва дар шаклхои гуногун ифода ёфта метавонад. Зарур он аст, ки хар як хаммуаллиф ба кори муштарак сахми эчоди гузорад. Ёрии техники, ташкили ва ё модди, кумак барои ба расмият даровардани хукук ба ихти- роъ ва истифодаи он сахми эчоди намебошад. Аз ин лихоз шахсони чунин сахми гайриэчоди, яъне мусоидаткунанда гузошта хаммуаллиф эътироф намешаванд.
Фаъолияти эчодии муштарак, ки замина ва асоси хам- муаллифи мебошад, тибки созишномаи пешаки дар бораи муттахид шудан барои халли масъалаи мушаххас ба амал бароварда мешавад. Дар тафовут аз хукуки муаллифи, дар хукуки патенти чунин созиши пешаки дар бораи фаъолияти якчоя хатми намебошад. Зеро барои ба вучуд омадани хам- муаллифи факти махсули натичаи фаъолияти эчодии якчанд шахс будани объектхои хукуки патенти кифоя аст. Созиш- номаи хаммуаллифи ба объекти хукуки патенти муносибати молумулкии хаммуаллифон, алалхусус тартиби баамалбаро- ри ва истифодаи хукукхоро мукаррар менамояд.
Муаллифи объекти хукуки патенти ба сифати аризади- ханда ва дорандаи патент баромад карда метавонад. Дар су- рати аз чониби корфармо, ворисони муаллиф ё корфармо пешниход гардидани ариза барои гирифтани патент, муал- лифият нигох дошта мешавад.
Субъекти дигари хукуки патенти дорандаи патент ме- бошад. Дорандаи патент шахсе мебошад, ки сохиби патент буда, хукуки истисноии истифодаи объектхои патентшударо дорад. Ба хайси дорандагони патент инхо баромад карда ме- тавонанд: муаллифи ихтироъ; шахсе, ки уро муаллифи ихти- роъ дар арзнома дар бораи додани хуччати мухофизати муа- йян намудааст; ворисони хукуки шахсони зикргардида.
Хамчун коидаи умуми, ба номи худ гирифтани патент хукуки муаллиф мебошад. Зеро хукуки мазкур ба худи омили офаридани объект асос меёбад. Аммо муаллиф на хама вакт дар симои дорандаи патент баромад менамояд. Муаллиф хукуки худро барои гирифтани патент ба шахси дигар инти- кол дода метавонад. Чунин интиколдихи аз чониби муаллиф бо рохи оддии нишон додани номи дорандаи патент дар ари- за барои гирифтани патент амалй карда мешавад. Одатан чунин гузашткунии хукук барои гирифтани патент дар асоси шартномаи махсус, ки байни муаллиф ва дорандаи патент баста мешавад, ба амал бароварда мешавад. Шартномахо дар хукуки патенти бо риояи коидахои мукаррарнамудаи са- надхои махсуси конунгузории граждани, алалхусус конуни ЧТ дар бораи ихтироъ, инчунин мукаррароти умумии конун- гузории граждани ба расмият дароварда мешаванд. Чунин ахдхоро шартномахои патенти гуфтан мумкин аст.
Холати дорандагони патент ба объектхои дар доираи муносибатхои хизмати офаридашуда, мавриди диккати мах- суси конунгузор карор гирифтааст. (м. 9-10 конуни ЧТ дар бораи ихтироъ). Масалан, конуни ЧТ дар бораи ихтироъ, ху- куки гирифтани хуччати мухофизати барои ихтирои дар ало- каманди бо ичрои вазифахои хизмати ва ё супориши мушах- хаси корфармо офаридашударо махсус танзим менамояд. Мувофики конуни номбурда, чунин хукук ба корфармо та- аллук дорад, агар шартнома холати дигареро пешбини накарда бошад. Агар корфармо дар давоми 4 мохи баъди санаи аз чониби муаллиф дар бораи офаридани ихтироъ ха- бардор карда шудан, ба Идораи патентии ЧТ ариза надихад, хукуки пешниходи аризаро ба шахси дигар вогузор накунад ва ё муаллифро дар бораи махфи нигох доштани ихтироъ огох накунад, пас хукуки пешниходи ариза ва гирифтани хуччати мухофизати ба муаллиф мегузарад. Дар ин холат, корфармо хукук дорад ба дорандаи хуччати мухофизати чуброни дар асоси шартнома муайяншударо пардохта, ихтироъро дар истехсолоти худ истифода барад. Хукуки ги- рифтани хуччати мухофизати ба ихтирое, ки корманд дар заминаи истифодаи тачриба, воситахои истехсоли, техники ва дигар воситахои корфармо, лекин на дар алокаманди бо ичрои вазифахои хизматии корманд ва ё супориши муайяни корфармо офаридааст, ба корманд тааллук дорад, агар шартномаи байни онхо холати дигареро пешбини накарда бошад. Дар ин холат, корфармо хукук дорад ба дорандаи хуччати мухофизати чуброни дар асоси шартнома муайян Корманд хукук дорад дар холатхои зерин аз корфармо мутаносибан ба фоидаи бадастовардаи корфармо ва ё фои- дае, ки корфармо метавонист аз ихтироъ ба таври лозими истифода бурда, ба даст орад, подош гирад. Алалхусус, аз чониби корфармо гирифтани хуччати мухофизати, хукуки гирифтани хуччати мухофизатиро ба шахси дигар вогузор кардани корфармо, аз чониби корфармо кабул намудани карор дар бораи махфи нигох доштани ихтироъ, бо сабабхои вобаста ба корфармо нагирифтани хуччати мухофизати аз руи аризаи аз чониби корфармо пешниходшуда.
Подош ба андоза ва шартхои дар асоси созишномаи байни муаллиф ва корфармо муайяншуда, пардохта меша- вад. Дар холати байни тарафхо ба даст наомадани созиш нисбати андоза ва тартиби пардохти подош ва ё чуброн, бахс бо тартиби суди хал карда мешавад.
Хангоми марги муаллифи объекти моликияти саноати ё дорандаи патент, ба сифати субъекти хукуки патенти вори- сони онхо баромад мекунанд. Меросгирии хукукхои патенти бо тартиби умуми, чи тибки конун ва чи тибки васият ба амал бароварда мешавад. Хангоми ворисият, ба ворисон на хамаи хукукхо, балки танхо хукукхои молумулки мегуза- ранд. Ба хукукхои молумулки, хукуки пешниходи ариза ба- рои гирифтани патент, хукук ба подош, хукук ба чубронпу- ли, хукуки истиноии истифодабари дохил мешаванд. Хукук- хои шахсии гайримолумулкии муаллифони объектхои хуку- ки патенти, аз кабили хукуки муаллифият ва хукук ба ном, ба мерос намегузаранд, вале бо марги муаллиф катъ нагар- дида, хамчун арзиши хукуки бемухлат хифз мешаванд. Хан- гоми ба сифати ворисон баромад намудани ду ва зиёда шах- сон, истифодаи хукуки патентии мероси бо розигии мушта- раки хамаи онхо амали гардида, дар холати гайриимкон бу- дани чунин розиги, хар яке аз ворисон объекти хукуки па- тентиро бо салохдиди худ истифода намуда, вале хукуки ба шахси дигар пешниход намудани ичозати истифода ё гуза- шти патентро надорад. Аз ин лихоз, барои ичозати истифода ё гузашти патент ба шахсони дигар розигии хамаи ворисон
Субъекти дигари хукуки патенти намояндаи (вакили) патенти мебошад. Падидаи намояндаи патенти, ки барои конунгузории давлатхои пешкадам маълум мебошад. Барои ЧТ падидаи нав ба шумор меравад. Мавчудияти падидаи мазкурро зарурияти донишхои махсус дар сохаи техника ва хукуки патенти хангоми пешбурди фаъолият барои сохиб гардидан ба патент ва халли дигар масъалахои хукукии во- баста ба гирифтани он, такозо намуданд. Харчанд, ки ба та- ври умумй чунин имконият дар хукуки граждани хамчун па- дидаи намояндаги мавчуд буд, конунгузории амалкунанда ба ихтироъкор дар барасмиятдарории хукуки патенти имкони- яти истифодаи хизмати шахсони босалохиятро махсус таъмин намуд. Мувофики м. 1 конуни ЧТ дар бораи ихтироъ, намо- яндаи патенти шахрванди ЧТ мебошад, ки тибки конунгузори хукук дорад шахсони вокеи ва хукукиро дар назди Идораи патентии ЧТ намояндаги (вакили) намояд. М. 4-уми конуни ЧТ дар бораи намунахои саноати бошад, мукаррар менамояд, ки ба сифати намояндаи патенти шахрванди ЧТ, ки ба тарики доими дар каламрави он истикомат мекунад ва дарачаи та- хассусиаш чавобгуи талаботи муайян аст, хизмат карда мета- вонад.
Мувофики Коидахои гузаронидани аттестатсия ва ба- кайдгирии намояндагони патентии ЧТ,[1] намояндаи патентии ЧТ шахрванди он буда метавонад, ки дар худуди он доими зиндаги мекунад ва дар Фехристи давлатии намояндагони патентии ЧТ ба кайд гирифта шудааст. Барои он, ки намо- яндагони патенти вазифахои худро дуруст ба амал баровар- да тавонанд, бояд дорои тахассус ва тачрибаи кории муайян бошанд. Бо максади таъмини чунин талабот, конунгузории он давлатхое, ки падидаи мазкурро пешбини мекунанд, сан- чиши шахсони мазкур ва бакайдгирии онхоро мукаррар намудаасг. Дар тачрибаи ЧТ низ чунин коидахо пешбнни шудаанд. Алалхусус, дар ЧТ ба сифати намояндаи патенти шахсе метавонад фаъолият намояд, ки дорои тахсилоти олии касби дар сохахои техника, хукук ва ё фанхои дакик бошад. Намояндаи патенти хукуки граждани, хукуки граждании му- рофиави, хукуки судии иктисоди ва конунгузории ЧТ-ро оид ба хифзи объектхои моликияти саноати, созишнома ва шарт- номахои байналмилалиро оид ба моликияти саноати дар сатхи зарури, чихати таъмини ичрои дахлдори вазифахояш оид ба хифзи манфиатхои ваколатдиханда, бояд донад.
Мувофики м. 11 конуни «Дар бораи ихтироъ» аризаро барои додани хуччати мухофизати аризадиханда ба воситаи намояндаи патенти, ки Идораи патентии ЧТ уро ба кайд ги- рифтааст, пешниход карда метавонад. Истифодаи хизмати намояндаи патенти ба истифодаи холатхои зерин, хукуки аризадиханда мебошад: 1) шахсони вокеие, ки доими берун аз каламрави ЧТ истикомат мекунанд ё шахсони хукукии хо- ричи ё намояндагони онхо корхои марбут ба гирифтани хуччати мухофизати ва нигох доштани эътибори онро ба во- ситаи намояндагони патентии дар Идораи патентии ЧТ бакайдгирифташуда пеш мебаранд; 2) шахрвандони ЧТ, ки муваккатан берун аз каламрави он мебошанд, корхои мар- бут ба гирифтани хуччатхои мухофизати ва нигох доштани эътибори онхоро ба воситаи намояндаи патенти ва ё дар су- рати нишон додани нишонии мукотиба дар каламрави ЧТ бевосита худашон пеш мебаранд.
Вазифахои асосии намояндаи патенти иборатанд аз: па- тентонидани объектхои моликияти саноати дар дигар дав- латхо, танхо баъд аз манзури арзнома ба Идораи патентии ЧТ додани маслихат ва тартибдихии арзнома, чихати даст- рас намудани хуччати мухофизати ба объектхои моликияти саноати; расонидани кумак ва додани маслихат ба арзнома- дех дар чараёни баррасии арзномахои у дар Идораи патен- тии ЧТ; кумак расонидан дар татбики хукуки истисноии объектхои хифзшавандаи моликияти саноати, аз чумла, дар мавриди бастани шартномахои ичозатномави; бурдани кор- хо марбут ба масъалахои бахси хукуки ва хуччатхои мухо- физати, ки ба шахсони сеюм дода шудаанд; амалигардонии дигар намудхои фаъолияти маслихатдихи ва намояндагии ба конунгузории чори мухолиф набуда. Доираи амали намо- яндаи патенти бо ваколатномае, ки аризадиханда ба у дода- аст, тасдик карда мешавад. Талаботро ба намояндаи па- тенти, тартиби аттестатсия ва бакайдгирии уро Идораи па- тентии ЧТ хамчун макоми ваколатдори давлати муайян ме- кунад.
Дар танзим ва хамохангсозии муносибатхои хукукии патенти, макоми патенти – Идораи патентии ЧТ накши му- химро дорад. Идораи мазкур иштирокчии марказии муноси- батхои патенти ба шумор рафта, амалигардонии сиёсати ягонаи давлатиро дар сохаи хифзи хукукии объектхои моли- кияти саноати таъмин менамояд, аризахоро барои объект- хои моликияти саноати кабул мекунад, аз руи онхо санчиш мегузаронад, бакайдгирии давлати ва нашри расмии маълу- мотро дар бораи объектхои моликияти саноати ба сомон ме- расонад, хуччатхои мухофизати медихад ва инчунин вазифа- хои дигарро, ки мувофики конунгузории милли ва хуччатхои таъсисии Идораи патентии ЧТ пешбини шудаанд, ичро ме- кунад. Дар ЧТ вазифаи Идораи патентиро муассисаи давла- тии «Маркази миллии патенту иттиллот» и Вазорати рушди иктисод ва савдои ЧТ ичро менамояд, ки дар асоси карори Шурои Вазирони ЧТ аз 28.05. с.1993, № 242 «Дар бораи таъ- сиси Маркази миллии патенту ахбори Чумхурии Точикис- тон» таъсис гардида, фаъолият менамояд. Самти афзалият- ноки фаъолияти маркази мазкур, хифзи манфиатхо дар со- хаи моликияти саноати, инчунин хамоханг сохтани фаъоли- яти ихтироъкори дар мамлакат мебошад. Тибки карор аз 28.05. с.1993, № 242 муассисаи давлатии “Маркази миллии патенту иттилоот” вазифахои асосии зеринро ичро менамо- яд: хифзи манфиатхои давлати дар сохаи ихтироот, намуна- хои саноати, тамгахои моли ва хизматрасони дар дохил ва хорича, хамохангсозии кори ихтироот; гузаронидани корхои илмию тадкикоти оид ба автоматикунонии равандахои ит- тилоотию чустучуи; омода сохтани маводхои тахлили оид ба мухимтарин дастовардхои илму техникаи чахони; хамоханг- сози ва гузаронидани тадбирхо оид ба таблиги дастовардхои илму техника ва тачрибаи пешкадам; мукаммалгардонии фонди ягонаи маълумотию иттилооти ва патентии ЧТ бо ан- чом додани амалхои алохида ва гайра мебошад. Амалхои зикргардида, одатан аз тартиб додани аризаи махсус барои гирифтани патент ва пешниходи он, баррасии аризаи мазкур аз чониби Идораи патентии ЧТ ва кабули карор дар бораи пешниходи патент иборат мебошанд. Тартиби мазкурро конунгузории патентии ЧТ низ пешбини менамояд. Зарури- яти ба расмият даровардани хукукхои патенти ба ихтироъ, намунаи саноати ва тартиби он бо конунхои «Дар бораи ихтироъ», «Дар бораи намунахои саноати» пешбини шуда- асг. Танзими муфассали барасмиятдарории хукукои патенти ифодаи худро дар санадхои зерконунии махсуси аз чониби Идораи патентии ЧТ кабул ва тасдикгардида ёфтааст.
Фаъолияти Идораи патентии ЧТ, ки ба кабул намудан ва барраси намудани аризахо нисбати объектхои моликияти саноати, инчунин пешниходи патент алокаманд аст, харо- чоти муайяни пулиро талаб мекунад. Бо максади кисман руйпуш намудани онхо, конун пардохтхои махсусро барои патенткунонии ихтироъ, модели муфид ва намунаи саноати мукаррар намудааст. Номгуи амалхо, ки барои ба амал ба- ровардани онхо пардохт руёнида мешавад, хачм ва мухлати пардохти онхо, инчунин асосхои озод намудан аз пардохт, кам намудани хачми он аз чониби Хукумати ЧТ мукаррар карда мешавад.
Бо максади дарки мохияти барасмиятдарории хукукхои патенти, онро дар мисоли барасмиятдарории ихтироъ, ки дар се зина амали гардида, хусусиятхои асосии барасмиятда- рории дигар хукукхои патенти ба он монанд аст, тахдил ме- намоем.
[1] Коидахои гузаронидани аттестатсия ва бакайдгирии намояндагони па- тентии ЧТ дар Вазорати адлияи ЧТ аз 23.11. с.2009, № 551 ба кайд гириф- та шудааст.
