Илмхона Комрон.инфо
Системаи хисоби фосилаи калони вактро таквим меноманд. Дар таърихи инсоният системахои таквимхои гуногун тартиб дода шудаанд. Хдмаи онхо ба се намуд чудо мешаванд: офтобй, мохтобй ва мохтобй – офтобй.
Таквими офтобй ба давомнокии соли тропикй ё харакати Офтоб аз руйи эклиптика, таквими мохтобй ба харакати Мох (фосилаи вак- ти байни ду фазахои якхелаи Мох, ки онро мохи синодй меноманд) ва таквими мохтоби – офтобй ба харакати Моху Офтоб асоснок карда, тартиб дода шудаанд.
Таквими мохтобй – таквими камарии хичрй, ки он 354 ё 355 рузро дар бар мегирад, таквими мусулмонй номида мешавад.
Таквими мохтобй – офтобй таквими яхудиён аст. Соли онхо аз 12 мох (35х руз) ё аз 1 Змох (384 р^з) иборат аст. Басифати вохиди асосии ченаки вакти офтобй соли тропикй гирифтв шуда-
234 аст, ки он ба 365,2422 шв6онврузи миёнаи офтобй 6вро6вр аст.
вохиди хачми Галактика кабул карда шудааст. Ба сифати вохиди хачм 1 пс’ кабул Гардидааст. Мувофики хисобкунихо дар худуди ба Офтоб наздик дар 1 пс’ то 0,12 ситора чойгир шудааст ва масофаи байни онхо ба 2 пс = 2 -31 -10^ = 62 • 1012 км баробар аст.
Хдракати Офтоб ва ситорахо дар Галактика ба харакати сайёрахои системаи Офтобй монанд мебошад, вале дар ин чо хамвории харакат ба мехвари чархзании Г алактика перпендикуляр аст.
Суръати чархзании онхо аз марказ ба тарафи канор аввал зиёд шуда, дар мавзеи Системаи офтобй то 240 км/с мерасад ва минбаъд он кам шуда меравад.
Офтоб ва ситорахое, ки минтакаи канориро ташкил медиханд, такрибан дар 200 млн сол 1 маротиба дар атрофи Галактика давр мезананд, ки онро соли галактики меноманд.
Дар Коинот гайр аз Галактикаи мо галактикахои дигар низ вучуд доранд.
Микдори зиёди галактикахо дар чамъочамъй галаи галактика- хоро ташкил медиханд. Галаи галактикахои наздиктарин аз мо так- рибан дар масофаи 20 млн пс вокеанд
Ситорахои галактикахои дидашаванда ва галаи галактикахо дар якчоягй Метагалактика номида мешаванд ва онхо кисми Коиноти беохирро ташкил медиханд.
Дар Метагалактика мувофики конуни Хаббл (астрономй амри- кой), галаи ситорахо аз мо ба хама тараф дур шуда рафта истодаанд. Ин гуна чараёни аз хам дуршавии галактикахо ва ситорахои онхо тамоми Коинотро фаро гирифтааст ва чунин васеъшавиро васеъ- шавии Коинот меноманд.
Нахустмодиахои галактикахоро тавлидкунанда хану^ миллиардхо сол пеш аз пайдошавии галактикахо дар холати авчу хуручи реак- сияхои термоядрой буданд. Афканишоти он ба дарачаи нихой баланд буд. Энергияи ин афканишот ба намуди фотонхо ба фазой атроф хорич мешуд. Баъди чунин афканишоти калон нахустмодда васеъ мешавад. Дар чараёни васеъшавй элементхои кимиёй ва баъдтар галактикахо, ситорахо ва сайёрахо пайдо шудаанд.
Агарчи манбаи ин афканишот кайхо хомуш шуда бошад хам, афканишоти он то имруз ба мо омада истодааст. Ин гуна афкани- шотро афканишоти реликтивй меноманд.
Тахлили афканишоти реликтивй нишон медихад, ки зичии мод- дахои онвакта нисбат ба зичии моддахои имруза миллионхо мароти- ба зиёд будааст.
Омузиши васеъшавии Коинот ва масъалаи «Оё Коинот минбаъд фишурда мешавад ё не?» мавзуи мухими космология ба шумор мера- вад ва нисбати он имрузхо олимон корхои бурда
истодаанд.
Карнхо мегузаранд, дарачаи илму техника ба сатхи баланди тараккиёти худ мерасад ва эхтимол олимон дар ин давра мавчудияти хаётро дар дигар минтакахои Олам бо кашфиётхои нави илмй тасдик намоянд. 253
ва баробарии шабу рузи бахори (шабонарузи бахори) дар соли оянда боз ба 21 -уми март мувофик омад.
Дар мавриди дуюм соли таквими дар давоми 400 сол ба 365,2425 шабонарузи миёнаи офтоби баробар шуда, хдмаги 0,0003 шабона- рузро ташкил медихад. Дуршави мувофики ин таквим дар давоми 3300 сол хамаги ба 1 шабонаруз баробар мешавад, ки он барои солшуморихои начандон тулони ахамият надорад.
Ногуфта намонад, ки Умари Хаиём дар замони худ ба харакати зохирии Офтоб назар карда, таквиме тартиб дода буд, ки он 33 солро дар бар мегирифт. Дар он солхои кабиса 7 маротиба (баъди се соли оди) хар чорум сол такрор ёфта, маротибаи 8-ум, ки мебоист ба соли 32 мувофик меомад ба соли 33-юм гузаронида шуда буд. Дуршавии он аз нуктаи баробаршавии шабонарузии бахори (рузи авали иди Навруз 21-уми март) дар давоми 4500 сол хамаги 1 шабонарузро ташкил медихад.
Таквиме, ки холо мо онро истифода мебарем, таквими григо- риани номида мешавад.
Дар Иттиходи Шурави ин таквим соли 1918 чори карда шуда буд.
Собик Давлати Шурави соли 1918 усули нави таквимро мувофи- ки максад пазируфта бо карори худ дар таквими нав (таквими григориани) ба чоии 1-уми феврал 14-уми февралро кабул донист. Чунин тафовут (13 шабонаруз) то 15-уми феврали соли 2100 мута- аллик ба усули кабли ва то 28-уми феврали соли 2100 мувофик ба усули нав бетагиир боки мемонад.
Саршавии (ибтидои) солро хамчун Соли Нав то карни XV, 1- уми март, то соли 1700, 1-уми сентябр ва аз соли 1700 то ба имруз 1- уми январ кабул карданд.
Ибтидои санаи солшумори ва минбаъдаи онро милод (эра) ме- номанд. Он хам ба монанди саршавии таквим шартан кабул карда мешавад.
Таквими хозира аз рузи таваллуди Исо паигамбар, яъне аз соли 32 сар шуда, то замони мо давом ёфта истодааст.
Пеш аз милод солшумори аз рузи «Бунёди Дунё» ибтидо гирифта буд. Дар он сол 5508-ро ибтидо хисобида, минбаъд онро бо тартиби камшавиаш, яъне 5507,5506,5505 ва гаира солшумори мекарданд.
САВОЛХО БАРОИ ТАКРОР ——————————.
- Таквим гуфта, чиро меноманд?
- Кадом намуди таквимро мавчуд аст?
- Вохиди асосии ченаки вакти таквими офтобй гуфта, чиро мегуянд ва он ба чй баробар аст?
- Шартхои тартиб додани таквимро фахмонед.
- Таквими кухнашудаи Юлианй ва норасоии онро фахмонед.
- Сабабхои пайдоиши таквими григорианиро (таквими нав) шарх дихед.
- Барои тартиб додан ва окилона сохтани таквими григорианй ка- дом шартхо риоя карда шудааст?
